ÜNİTE-1 İŞLETME ve MUHASEBE
İŞLETME
İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak için bir takım faaliyetlerde bulunarak mal ve hizmet üreten birimdir.
İşletmenin amaçları:
1. Kar etmek
2. Mal ve hizmet üretmek
3. Kendi varlığını sürdürmek
İşletmenin İşlevleri (Faaliyetleri):
1. Üretim
2. Pazarlama
3. Finansman
4. Personel işlevi ve bu işlevlerin en iyi şekilde yerine getirilmesi için
Yönetim işlevleri:
a. Planlama
b. Örgütleme Yöneltme
c. Koordinasyon
d. Denetim
İşletme Türleri:
A) Faaliyet konularına göre:
• Üretim işletmesi
• Ticaret
• Turizm
• Hizmet
• Tarım
B) Mülkiyet Bakımından:
• Özel işletmeler
• Kamu
• Karma
C) Büyüklüklerine Göre:
• Büyük işletmeler
• Orta
• Küçük
• Cüce
İşletmede faaliyetin oluşabilmesi için araç-gereç, para, hammadde yani Varlıklar gereklidir. Kısaca işletmenin sahip olduğu ekonomik değerler. Bir de bu varlıkları sağlayan kaynaklar gereklidir. Bu kaynaklar:
İşletme sahipleri:
İşletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarının değer olarak ifadesine SERMAYE denir.
Üçüncü kişiler dediğimiz işletmeye borç verenler:
Üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki haklarına değer olarak ifadesine BORÇLAR denir
İşletmede faaliyetler sonucunda varlıklar artarsa, işletme sahiplerinin hakları da artar. Bu artıştan doğan farka da KAR denir. Borçlanma yolu ile elde edilen varlıklarda artış olursa borçlar artmış olur, doğan farka da ZARAR denir.
MUHASEBE
İşletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde değişiklik yaratan mali nitelikteki işletmelere ait bilgileri Kaydetmek - Sınıflandırmak - Özetlemek - Analiz etmek - Yorumlamak sureti ile ilgili kişi ve kurumlara raporlar halinde bilgi veren bir sistemdir.
Muhasebenin İşlevleri:
Kaydetmek
Mali nitelikteki işlemlere ait bilgileri belgelendirerek toplayıp belli şekillerde ve kurallarda yazılması
Sınıflandırmak
Eldeki bilgilerin belli sınıf ve gruplara göre düzenlenmesi
Özetlemek
Bilgilerin anlamlı şekilde kısaltılması, çeşitli mali tabloların ve raporların hazırlanması
Analiz ve Yorum
Raporlar ve tablolar halinde gelmiş bilginin ne anlama geldiğini ve olaylar ile sonuçları arasındaki ilişkilerin araştırılmasıdır. Yani muhasebe sadece kayıt yapmaz, kaydedilen bilgilerin yorum ve analizini de yapar.
Muhasebenin Türleri
Genel Muhasebe
Görevi, işletmenin varlıklarını, sermayesini, borçlarını belirlemek. İşletme faaliyetlerinden dolayı meydana gelecek değişmeleri izlemek ve işletme faaliyetlerinin sonucunu ortaya koymaktır.
Maliyet Muhasebesi
Sadece üretim yapan işletmeler için geçerlidir. Üretilen mal ve hizmetlerin üretim maliyetlerini, bunların satış fiyatlarını saptar, kontrolünü sağlar ve elde edilen bilgilerle de planlamaya ve karar almaya yardımcı olur. Daha basit bir tanımla maliyet muhasebesi üretim maliyetlerinin belirlenmesi ve üretim kontrolünün yapılması amacıyla uygulanan bir muhasebe türüdür.
Muhasebeyle İlgileneler
• Yöneticiiler
• İş sahipleri ve ortaklar
• Borç verenler
• İşletmede çalışanlar
• Devlet
• Kamu
Muhasebe Mesleği
Üç guruba ayrılmıştır.
Serbest Muhasebeci
En az lise mezunu olmak ve eğitim-öğretim durumuna göre 2 ile 6 yıl arasında staj yapma zorunluluğu vardır.Serbest muhasebecilik mesleğinin konusu Gerçek ve tüzel kişilere ait muhasebe defterlerini tutmak, mali tabloları ve vergi beyannamelerini düzenlemek biçiminde belirtilmiştir.
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
4 yıllık lisans eğitimine sahip olmak ve 2 yıllık mesleki staj ile birlikte meslek sınavında başarılı olmak zorunluluğu vardır.Serbest muhasebeci mali müşavirler şu konularda faaliyetlerde bulunurlar. Serbest muhasebecilere ait tümfaaliyetleri yapabilmenin dışında, işletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak ve geliştirmek, işletmecilik,muhasebe, finans ve mali mevzuat ile ilgili uygulamaları düzenlemek ve konularda danışmanlık yapmak. Ayrıca yukarıda belirtilen konularda belgelere dayalı inceleme, analiz ve denetim yapmak, mali tablolar ve beyannamelerle ilgili olarak yazılı görüş vermek, rapor düzenlemek, tahkim, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmak.
Yeminli Mali Müşavir
10 yıl boyunca SMMM olarak çalışmış ve meslek sınavında başarılı olmuş olma zorunluluğu vardır.Yeminli mali müşavirler ise; SMMM` lerin yaptığı danışmanlık ve denetim faaliyetleri yanında tasdik işlemleri de yapma yetkisine sahiptirler. Tasdik faaliyetleri özellikle vergi beyannameleri ile bunların ekleri ve mali tablolarla ilgili olarak yapılmaktadır. Ancak yeminli mali müşavirler tasdik işlerinin sonuçlarından müşteri ile birlikte ortak ve mütesilsilen sorumludurlar. Yeminli mali müşavirler muhasebe defteri
ÜNİTE-2 BİLANÇO ve GELİR TABLOSU
MALİ TABLOLAR
Bir dönemde mali nitelikli bir sürü işlem meydana gelir. Bunların hepsi kaydedilir ve sınıflandırılır. Daha sonra bu çok sayıdaki bilgiler anlaşılabilir, kullanılabilir bilgiler olarak çeşitli amaçlara cevap vermek için değişik tablolar şeklinde özetlenir.Bu tablolara mali tablolar veya mali raporlar denir. Muhasebede en önemli tablolar Bilanço ve Gelir tablolarıdır.
Mali Tabloların Genel Olarak Amaçları
1. Yöneticiler, kredi verenler, yatırımcılar ve diğer ilgililer için karar almada bilgiler sağlamak
2. Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişiklikler ile faaliyet sonuçları hakkında bilgiler sağlamak
3. Gelecekteki nakit akışlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak
BİLANÇO
Bir işletmenin belli bir tarihteki sahip olduğu varlıkları ve bu varlıkların kaynağı olan sermaye ve borçları gösteren bir mali tablodur.
• Varlıklar = Sermaye Borçlar
• Özsermaye = Varlıklar - Borçlar
• Sonuç (Kar / Zarar) = Dönem sonu öz sermaye - Dönem başı öz sermaye
Bu eşitliğe Bilanço eşitliği denir.
MALİ NİTELİKLİ İŞLEMLER
İşletmeler mal ve hizmet üretmek için faaliyetlerde bulunurlarken bazı varlıklarda, yani borç ve sermayelerde değişiklikler ortaya çıkar. İşte değişiklik yaratan Mali işlemlere MNİ denir. İşletmenin varlıklarını, sermaye ve borçlarını değiştiren işlemdir.
Bilanço eşitliğinde değişme yaratan mali nitelikteki işlemlerin etkinlikleri şu şekilde ortaya çıkmaktadır.
1. Aktif ve pasif tarafların toplamları değişmeden aktiflerden birinin artması, dğerinin azalması
2. Aktif ve pasif tarafların toplamları değişmeden pasiflerden birinin artması, dğerinin azalması
3. Hem aktif, hem pasif artışı (Bilançoda her iki tarafın aynı büyüklükte artması)
4. Hem aktif, hem pasif azalması (Bilançoda her iki tarafın aynı büyüklükte azalması)
1) Peşin mal satışı:
Varlıkların bir unsuru olan para ile satmak amacıyla mal alındığını düşünelim. Bu durumda varlıklardan parada azalma, malda da aynı büyüklükte bir artma olacaktır.Böylece varlıklar toplamında bir şey değişmeyecektir. Dolayısı ile de eşitlik bozulmamış olacaktır.
2) Maliyetine peşin satış:
Bir varlık unsuru olan malın, maliyet değeri üzerinden satıldığını düşünelim. Malda meydana gelen azalma ile para da olan aynı ölçüde artma ile varlıklar dengeye gelecektir. Bu durumda varlıkların birinde artma, diğerinde aynı büyüklükte bir azalma olacağından varlıklar toplamında bir değişme olmayacaktır.
3) Karlı peşin satış:
Bir varlık unsuru olan malın bu sefer karlı peşin satıldığını düşünelim. Bu durumda parada artış, maldaki azalmadan kar kadar fazla büyüklükte olacaktır. Kar işletme sahibinin hakkı olduğu için sermaye büyüyecektir. Dolayısı ile varlıklar toplamında kar kadar bir artış olurken, aynı zamanda aynı artış sermayede de meydana geldiğinden bilanço eşitliği bozulmayacaktır.
4) Zararına peşin satış:
Satışın zararlı yapılması durumunda ise; işletmeye çıkan maldan daha az para gireceğinden, varlıklar toplamında zarar kadar bir azalma olacaktır. Aynı zamanda işletme sahibinin varlılar üzerindeki haklarında da zarar kadar bir azalma olacağından sermayede de zarar kadar bir azalma meydana gelecektir. Sonuçta eşitlik yine bozulmamış olacaktır
5) Kredili mal alışı:
Kredili mal alışı malda bir çoğalma yaratırken borçlarda da aynı büyüklükte bir çoğalmaya neden olacaktır. Boylece varlıklardaki artış borçlardaki eşit büyüklükteki artışla dengeye gelecektir.
GELİR TABLOSU
İşletmenin belli bir döneminde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği net karın veya dönem zararının brüt satışlardan başlayarak nasıl oluştuğunu gösteren bir tablodur. Bir işletmenin bir dönemine ait faaliyetlerinin net sonucu ve bu sonuca nasıl ulaşıldığını gösteren mali bir tablodur.
• Kar : Gelir > Gider
• Zarar : Gelir < Gider
Gelir:
Mal ve hizmet satışlarından, faizlerden, kiradan vb. elde edilen tutardır. Aktifteki artıştır.
Gider:
Gelir elde etmek için yapılan harcamalardır. Aktifteki azalıştır.
Brüt Satış Karı / Zararı:
Satış gelirleriyle satılan malların arasındaki fark
Faaliyet Karı / Zararı:
Brüt satış karından işletme faaliyetlerinin gerçekleşmesi için yapılması gerekli olan faalliyet giderlerinin farkıdır. Pazarlama giderleri, araştırma-geliştirme giderleri, satış, dağıtım, genel yönetim(elektrik, telefon, su) vb.
Dönem Net Karı / Zararı:
Faaliyet karına işletmenin faaliyet sonucuna etkisi olan ama faliyet konusuyla ilgisi olmayan olağan dışı gelirlerin eklenmesi ve giderlerin çıkartılması sonucunda bulunur.
Brüt satışlar
(-) Satış indirimleri
= Net satışlar
(-) Satılan malın maaliyeti (hammadde maaliyeti)
=Brüt satış karı / zararı
(-) Faaliyet giderleri
= Faaliyet karı / zararı
Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlar
(-) Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlar
(-) Finasman giderleri
= Olağan kar / zarar
Olağandışı gelir ve karlar
(-) Olağandışı gider ve zararlar
= Dönem karı/ zararı
(-) Dönem karı vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları
= Dönem net karı / zararı
ÜNİTE-3 HESAPLAR
HESAP
Bilançonun her bir unsurunda işlemler nedeni ile meydana gelen değişiklikleri kaydettiğimiz çizelgeye hesap denir. Yani varlıklar, borçlar ve sermaye unsurlarının
her biri varsa başlangıç durumunu, işlemlerin meydana getirdiği artışı, azalışı ayrı ayrı gösteren çizelgedir. Hesap çizelgesi şekil olarak şöyledir.
Borç ve alacakta değişime neden olan işlemlere mali nitelikli işlemler denir.
HESABI BORÇLANDIRMAK ve ALACAKLANDIRMAK
İlgili hesapların borç tarafına (soluna) kayıt o hesabı borçlandırır. Alacak tarafına (sağına) kayıt ise o hesabı alacaklandırır.
HESAP AÇMAK
İlgili hesabın borcuna yada alacağına ilk kez kayıt yapmaktır.
HESAP KALANI
İlgili hesabın borç toplamı ve alacak toplamı arasındaki farktır. (Borç kalanı, Alacak kalanı)
HESABIN KAPALI OLMASI
İlgili hesapların borç ve alacaklarının toplamlarının eşitlenmesidir. Hesap kalanı yoksa o hesap kapalı demektir.
AKTİF HESAPLAR
Varlıkların izlediği ve borç kalanı veren yani bilançonun aktif kısmındaki unsurlara ait hesaplar (kasa hsb, bankalar hsb, alacak senetleri hsb vb.)
PASİF HESAPLAR
Sermaye ve borçların izlendiği ve alacak kalanı veren yani bilançonun pasif tarafındaki unsurlara ait hesaplar (sermaye hsb, borçlar hsb, satıcılar hsb,
borç senetleri hsb vb)
GELİR HESAPLARI
İşletmenin varlıklarını arttıran işlemlerin (gelirlerin) kaydedildiği hesaplardır. Gelirler hesap kavramında daima alacakta yer alır.
GİDER HESAPLARI
İşletmenin varlıklarını azaltan işlerin (giderlerin) kaydedildiği hesaplardır. Giderler hesap kavramında daima borçta yer alır.
Artışların ya da azalışların hesabın hangi tarafında yazılacağına o hesabın niteliği belirler.
SERMAYEDEKİ DE?İŞMELERİN GELİR ve GİDER HESAPLARINDA İZLENMESİ
Sermaye hesabının alacağına işletmenin sermayesini çoğaltan değiştiren gelirler, borcuna da işletmenin sermayesini azaltan giderler kayıt edilir.
İşletmenin öz sermayesini etkileyen işlemlerde gelir ve gider hesapları diye adlandırılan sonuç, dolayısı ile özsermaye, sermaye ile bağlantılı olduğu için
işlemler sonuç hesaplarında incelenir.
Faaliyetlerine bağlı olarak bir gelir doğduğunda sermayeyi arttıracağından ilgili gelir hesabının alacağına yazılır. Örneğin: faiz gelirleri hsb, komisyon gelirleri
hsb, satışlar hsb, vb. gelir hesapları her zaman alacak kalanı verir. Kalanlarda dönem karı veya zararı hsb 'na borçlandırarak devredilir.
Bir gider ortaya çıktığında sermayede azalış olacağından ilgili gider hesabında incelenir. İşletmenin gelir elde etmesi için bir aktifin (varlığın) kullanılması veya
tüketilmesi sonucu oluşur. Gider oluştuğunda ilgili gider hesaplarının borcuna kaydedilir. Hesap dönemi sonunda kalanlarda dönem karı veya zararı hsb 'na
alacaklandırılarak kaydedilir.
HESAPLARIN SINIFLANDIRILMASI
Hesaplar bilanço ve gelir tablosunun oluşturulmasında iki gruba ayrılır.
l- Bilanço Hesapları:
a. Varlık Hesaplan (Aktif Hesaplar)
b. Borç Hesaplan (Pasif Hesaplar)
c. Özsermaye Hesapları (Pasif Hesaplar)
2- Gelir Tablosu (Sonuç) Hesapları
a. Gelir (Hasılat) Hesapları
b. Gider Hesapları
Kayıtların Temel Olup olmamasına göre:
1- Asli Hesaplar :
Varlıklar, borçlar ve sermayeyi oluşturan unsurlarla gelir giderleri etkileyen ve ifade eden hesaplar
2- Düzenleyici Hesaplar :
Asli hesaplan etkileyen aktif ve pasif değerlerin gerçek değerleriyle gösterilmesini sağlamak için kullanılır, (verilen çekler ve ödeme emirleri hs. gibi)
3- Geçici Hesaplar:
Tamamlanmayan işlemler ve belirli bir süre veya bir konu için kullanılan hesaplardır.
4- Nazım Hesap :
Aktif veya pasiflerde değişme yaratmayan, işletme yönetimi tarafından bilinmesi gereken işlemlere ait hesaplardır.Bilançonun hem aktif hem de pasifinde aynı
adla karşılıklı olarak yer alır.
Kapsanılana göre:
Ana Hesaplar : Bankalar Hs.
Yardımcı Hesaplar : İş Bankası Hs. , Dışbank Hs. gibi
HESAP PLANI
Bir işletmede kullanılacak hesapların muhasebenin temci kavramları ve ilkeleri doğrultusunda sistemli bir şekilde gruplandırılmış olarak yer aldığı listeye denir.
TEKDÜZEN HESAP PLANI ( ÇERÇEVESİ):
1.1.1994 tarihinden itibaren tek düzen hesap planına uyulma zorunluluğu getirilmiştir. THP 'ndaki hesaplar desimal (ondalık) kodlama sistemine göre
l 'den 9 'a kadar düzenlenmiştir. Tekdüzen Hesap Planından amaç, bütün işletmeler arasında ve muhasebe sistemi ile mali tablolar arasında uyumluluk
sağlamaktır.
Hesap Sınıflan:
1. Dönen varlıklar :
Para veya l yıl içinde paraya çevrileceği yada kullanılacağı tahmin edilen varlıkları kapsar.
2. Duran varlıklar :
Normal koşullar altında l yıl içinde elden çıkarılması düşünülmeyen veya yararları l yıl sona ermeyecek olan varlıkları kapsar
3. Kısa vadeli yabancı kaynaklar :
En çok l yıl yada bir faaliyet dönemi sonunda ödenmesi gereken borçlan kapsar.
4. Uzun vadeli yabancı kaynaklar :
l yıl yada bir faaliyet döneminden daha uzun sürede ödenecek olun borçlan kapsar.
5. Özkaynaklar :
İşletme sahip ve ortaklarının işletmeye tahsis ettiği sermaye. Faaliyetlerden elde edilmiş fakat ortaklara verilmeyip işletmede bırakılan karları,
Değer yükselmelerinin neden olduğu artışlar ve dönemin net karına ait hesaplan kapsar.
6. Gelir tablosu hesapları:
Varlık veya hizmet satışlarından faiz, kira gibi gelir işlemleri ile gelir elde etmek amacıyla tüketilen ve sermayeyi azaltıcı etkisi olan işlemlere ait hesapları
kapsar.
7. Maliyet hesapları :
Mal ve hizmetlerin planlandığı şekilde üretilmesi ve yapılması için katlanılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlanna dönüştürülerek izlendiği hesaplan kapsar.
8.Nazım hesapları :
Varlıklarda, borçlarda ve sennayede artış yada azalış yaratmayan, ancak işletme yönetimi ve diğer ilgililer tarafından bilinmesi ve izlenmesi gereken işlemlere
ait hesaplan kapsar.
ÜNİTE-4 MUHASEBE KAYIT BELGELERİ
VUK'NA GÖRE TUTULMASI ZORUNLU DEFTERLER
2. Sınıf tüccarların tutması zorunlu defterler:
a. İşletme hesabı defteri
b. Günlük parakende ve hasılat defteri
c. Kambiyo senetleri defteri
1.Sınıf tüccarların tutması zorunlu defterler
a. Yevmiye (günlük) defter
b. Büyük defter (defteri kebir)
c. Envanter defteri
d. Günlük kasa defteri
e. Kambiyo senetleri defteri
Ayrıca VUK'a göre işletmeler faaliyetin niteliğine göre, "imalat defteri, bitim işleri defteri, istihsal defteri, ambar defteri, yabancı ulaştırma kurumlarının hasılat defteri, damga vergisi defteri, banka- banker ve sigorta şirketlerinin gider vergisine ilişkin kayıtlarının yer aldığı defter." tutmak zorundadırlar. Ticari kanuna göre tüzel kişi niteliğindeki işletmeler "karar defteri " tutmak zorundadırlar. Bu ticari defterlerin mutlaka belgelere dayanması gerekir. Fatura, fış vs. gibi
YEVMİYE DEFTERİ:
İşletmeler tarafından her yapılan işlem sonucunda bilanço eşitliğinin unsurları arasında meydana gelen artış ve azalışlann yazıldığı deftere Büyük Defter ( Defteri Kebir) denir. İşletmeler büyük defterde hata olmasını önlemek ve günlük işlemler hakkında topluca bilgi edinebilmek için hesaplan önce başka bir deftere geçirirler, bu deftere GÜNLÜK DEFTER ( YEVMİYE DEFTERİ) denir.
İşlemi bütünü ile kayda alan ve paralel çizgilerle sınırlanan kısma madde denir.
Sayfa nosu:
Büyük defter bağlantı numarası İşlemlerin kayıt sırasının numarası (madde nosu) ...işlemlerin kayda alındığı tarih...
Borçlu hesap adı
Alacaklı hesap adı
İşleme ait açıklamalar
Bir sonraki işlemin kayda alındığı tarih Borçlu hesap tutarı Alacaklı hesap tutarı
1- Basit Madde;
Bir taraf borç hesabı, diğer taraf alacak hesabıdır ( yukardaki gibi )
2- Bileşik Madde :
Bir taraf borçlanırken diğer tarafın birden fazla alacaklandığı yada bir taraf alacakanırken diğer tarafın birden fazla borçlandığı maddedir.
3- Karışık Madde :
Birden çok hesabın borçlanıp alacaklandığı maddedir.
Yevmiye defterinde yapılan her işlemin kaydının yani. her maddenin borç ve alacak toplamları eşit olacağından, yevmiye defterinin borçlu hesap tutarı toplanılan ile alacaklı hesap toplamları da birbirine eşit olacaktır. Bir sonraki sayfaya geçerken sütunlar toplanır ve sonraki sayfaya aktarılır.
Borç toplamı = Alacak toplamı = Yevmiye toplamı
BÜYÜK DEFTER ( DEFTERİ KEBİR)
İşletmeler tarafından her yapılan işlem sonucunda bilanço eşitliğinin unsurları arasında meydana gelen artış ve azalışların yazıldığı deftere Büyük Defter ( Defleri Kebir) denir. Defter sayfaları tahmini işlem sayısına göre bölüştürülür. Mesela kasa hsb.da çok işlem olacağı için çok sayfa ayrılır, sermaye hsb. Daha çok fazla işlem yapılmayacağı için 1-2 sayfa yeterlidir. Bu bölüştürme işlemi defterin iç kapağına listelenir. 1. Sayfada sermaye hes, 2-20 sayfalar kasa hsb. gibi.
Sayfa no: .......Hesabı sayfa no
Tarih Yevmiye kayıt no Açıklama Tutar Tarih Yevmiye kayıt no Açıklama Tutar
YARDIMCI (MUAVİN ) DEFTER
Büyük defterdeki ana hesabın ayrıntılarını göstermek amacıyla tutulan defterlerdir. Örneğin birçok müşteriye kredili satış yapılır ve bunlar ana defterde tek bir hesapta Alıcılar Hsb.'da gösterilir. Kime kredili satış yapmışız, ne zaman yapmışız, bunları büyük defterde göremeyiz. Müşterilerin herbirinin borç, ödeme, kalan borç durumunu görmek için yardımcı defter kullanırız. Her müşteri için bir hesap açıp, durumu izleyebiliriz.
MİZAN
Yevmiye defterindeki kayıtların büyük deftere doğru olarak geçirilip geçirilmediğini kontrol etmeye yarayan tablodur. Dönemsel olarak ve genellikle1 ay sonlarında çıkarılır
İşletmenin adı / Mizanın ait olduğu tarih
Sıra No Büyük Defter Sıra No Hesaplar TUTARLAR ALACAKLAR
Borç Alacak Borç Alacak
--- --- --- --- --- --- ---
• Borç kalanı toplamı = Alacak kalanı toplamı
• Borç Toplamı = Alacak Toplamı = Yevmiye Toplamına
Büyük defterdeki sıraya göre yapılır.
Geçici Mizan ay sonlarında hazırlandığında aylık mizan, dönem kayıtlan öncesinde hazırlandığında Genel Geçici Mizan, dönem sonunda envanter kayıtlarından sonra hazırlanırsa Kesin Mizan adını alır.
Defterlerin Tastik Zamanları: (VUK maddeleri gereğince noter tarafından tastik olurlar.)
a. Öteden beri işe devam eden işletmelerde; ertesi yıl kullanılacak defterleri Aralık ayında
b. Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler; işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce
c. Vergi mükellefiyeti kalkanlar; muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak 10 gün içinde
d. Defterlerin dolması halinde ve diğer nedenlerle yıl içinde defter kullanmak zorunda kalanlar kullanmadan önce
e. Aynı defteri ertesi yıl kullanacak olan işletmeler kullanacağı yılın ocak ayı içinde Tastik işlemlerini yapmak zorundadırlar.
Defter tutarken uyulması zorunlu kurallar : (VUK. Ticaret Kanununa göre)
a. Defterler ve kayıtlar Türkçe tutulurlar
b. Defterler mürekkepli kalemle yazılırlar
c. Satırlar çizilmeksizin boş bırakılamaz ve atlanamaz. Satır aralarına yazılamaz
d. Sayfalar ciltten kopanlamaz.yırtılamaz
e. Deftere geçirilen kayıt çizilmek, silinmek, karalanmak suretiyle okunmaz, hale getirilemez
f. Yevmiye defterine yapılan yanlışlıklar ancak muhasebe kurallarına göre düzeltilir. Diğer defterlerdeki yanlışlıklar okunulabilir şekilde çizilip üst yada yan tarafına doğrusu yazılarak düzeltilir.
g. İşlemler defterlere günü gününe geçirilmesi esas olmakla birlikle işlemler en geç 10 gün içinde defterlere kaydedilmelidir, (kayıtlarını muhasebe fişleri, primi nota ve bordro gibi yetkililerin imzasını taşıyan belgelere dayanarak yürüten işletmelerde bu süre 45 gündür.)
h. Günlük kasa. günlük perakende satış ve hasılat defteri ile serbest meslek kazanç defterine işlemler günü gününe kaydedilir.
MUHASEBE FİŞLERİ
Ticari işlemler nitelikleri bakımından;
a. Kasa ile ilgili işlemler 'o Kasa giriş işlemlerine TAHSİL işlemleri Kasa çıkış işlemlerine TEDİYE işlemleri denir.
b. Kasa ile ilgisi olmayan işlemlere de MAHSUP işlemi denir.
İşlemler direk ticari belgeler dayanılarak defterlere geçirilebileceği gibi önce Muhasebe fişlerine - ki bunlar işlemin niteliğine göre ayrılan ve işlemin adını taşıyan Tahsil Fişi, Tediye Fişi yada Mahsup Fişi'dir.Kaydedilip daha sonra defter kayıtlarına geçirilir. Bu fişlerin kullanılması yasal bir zorunluluk değildir ama kayıt düzenini sağlamak, yanlış kayıt ihtimalini azaltarak, kayıtların kontrolünü kolaylaştırmak ve aynı nitelikteki işlemlerin toplu olarak görülmesini sağlamak açısından önemlidir.
Tahsil Fişi:
İşletmenin kasasına giren paraların ne için alındığını ve bu tahsilatın karşılığında hangi hesaba veya hesaplara alacak kaydedildiğini gösteren belgedir. Kasaya para girdiği için Kasa Hs. borçlanacağından tahsil fişinde sadece Alacaklı hesap bulunur.
Tediye Fişi:
İşletmenin kasasından çıkan paranın ne için ödendiğini ve bu ödemenin karşılığında hangi hesap veya hesapların borçlandığını gösteren belgedir. Kasadan para çıktığı için Kasa Hs. alacaklandığından sadece borçlu hesap bulunur.
Mahsup Fişi: Kasa hesabını ilgilendirmeyen işlemlerin kaydı için kullanılır. Kredili alışlar, satışlar, çek alınıp verilmesi, alınıp verilmesi gibi.
TİCARİ BELGELER
Günlük işlemleri belgelemek için kullanılan belgelerdir. İşlemin konusunu, kimler arasında yapıldığını, işlemin tarihini, tutarını gösterir. Bu belgelere ispat Edici Belgelerde denir.
VUK'daki belgeler:
• Fatura
• Parekende satış fişi
• Gider pusulası
• Mühtasil makbuzu
• Ücret bordrosu
• Taşıma irsaliyesi
• Yolcu listeleri
• Yazışma belgeleri vb.
TTK'daki belgeler:
• Poliçe
• Bono
• Çek
• Hisse senedi
• Tahvil
• Emtia senetleri
• Nakliyat belgeleri (ordino, konşimento, manifesto, hamule senedi, taşıma senedi)
Tutulması zorunlu defterleri ve belgeleri saklama süreleri
TTK'na göre, Ait oldukları yıldan başlayarak 10 yıl
VUK'na göre, Ait oldukları yıldan başlayarak 5 yıl
ÜNİTE-5 MUHASEBE SÜRECİ
Bir dönemi kapsayan ve muhasebe sürecini oluşturan muhasebe işlemleri :
1. Açılış veya Donembaşı envanterinin yapılması
2. Açılış veya Donembaşı bilançosunun yapılması
3. Envanter bilgilerinin envanter defterine kaydı
4. Yevmiye defterine açılış kayıtlarının yapılması
5. Büyük deftere kayıt
6. Hergün yapılan günlük işlemlerin yevmiye defterine oradan da büyük deflere geçirilmesi
7. Aylık mizanların ve dönem sonunda Genel Geçici Mizanın hazırlanması
8. Dönem sonu itibariyle envanter çıkarılması ve sonuçların Envanter deflerine kaydı
9. Envanter kayıtlarının (dönemsonu muhasebe işlemlerinin) yapılması
10. Kesin mizan çıkarılması
11. Gelir Tablosu ve Dönemsonu Bilançosunun hazırlanması
İşletmelerde hesapların açılışı genelde l Ocak tarihinde yapılır, çünkü genelde muhasebe dönemi l takvim yılıdır. Yeni kumlan işletmelerde açılış bilançosu tarihi kurulduğu gündür, işe devam eden işletmelerde dönemsonu bilançosu aynı zamanda yeni dönemin dönembaşı bilançosudur.
İsletmenin mali durumunu oluşturan varlıkların ve borçlann saptanması işlemine ENVANTER ÇIKARMA denir. Yani; şaşmak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle bilanço günündeki varlıkları ve borçlan kesin olarak ayrıntılı şekilde saptamaktır.
Envanter deferine göre V=B+S eşitliği itibariyle Açılış Bilançosu düzenlenir. BİLANÇO, envanterde gösterilen kıymetlerin tasnifli ve karşılıklı olarak değerleri itibariyle düzenlenmiş özetidir. Yada bildiğimiz tanımıyla işletmenin belli bir tarihteki sahip olduğu varlıkları ve bu varlıkların kaynağı olan sermaye ve borçlan gösteren mali tablodur
İşe başlama tarihinde çıkarılan envanter Envanter Deflerine kaydedilir. Yani dönembaşında kayıtların yapılacağı ilk deflerdir..işletmenin açılış tarihinde ve her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanterler ve bilançoların kaydedildiği deflere ENVANTER DEFTERİ denir.
Açılış bilançosu düzenlendikten sonra bilançodaki unsurların kendi adını taşıyan ilgili hesaplara kayıtları yapılarak hesaplar açılır ve ilk olarak yevmiye defterine kaydedilir. Bu kayıt işlemine AÇILIŞ KAYDI denir.
Dönembaşında yer alan unsurlar önce yevmiye defterine oradanda büyük deftere geçirilir. Yevmiye defterindeki ilk kayıt açılış bilançosunda yada dönembaşı bilançosunda yer alan varlıklar, borçlar ve sermaye unsurlarını hesaplara yansıtmak üzere yapılan hesapların açılış kaydıdır. Bu ilk kayıttan sonra günlük işlemler yevmiye defterine tarih sırasıyla belgelere dayanarak maddeler şeklinde kayda alınır. Yevmiye defterine maddeler halinde yapılan kayıtta borçlandırılan ve alacaklandınlan hesaplar, büyük defterde o hesap için ayrılan sayfada hesabın durumuna göre borç yada alacak tarafına kaydedilir.
Belli dönemler sonunda genellikle ay sonlarında Yevmiye defterindeki kayıtların Büyük deftere doğru olarak geçirilip geçirilmediğini kontrol etmek için aylık mizanlar düzenlenir. Mizanda hesapların hesaplanıl borç - alacak toplamları ile yevmiye defterinin borç - alacak toplamları arasında olması gereken eşitlik kontrol edilir.Eşitlik varsa bmtik deftere kayıtlar hatasız girmiş demektir. İşletmenin bir dönemlik günlük işlemlerinin kaydından sonra dönem sonunda genel geçici mizan çıkartılır.
Genel geçici mizandaki hesapların kalanları işletmenin o dönemdeki faaliyetlerinin sonucunu vermez. Bu nedenle dönem sonunda ayrıca fiili durumu saptamak için, saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek suretiyle işletmenin varlıkları ve borçlan kesin ve ayrıntılı olarak saplanır. Bu işleme MUHASEBE DIŞI ENVANTER denir.
Muhasebe Dışı envanterde bulunan sonuçlar hesapların kalanlarına eşit değilse kırılma, kaybolma kuruma gibi nedenlerden dolayı, hesapların kalanları ile envanter sonucunda ortaya çıkan gerçek tutarlar arasındaki farkı ortadan kaldırmamız gerekecektir. Farkları ortadan kaldırmak için yaptığımız işlemlere de MUHASEBE İÇİ ENVANTER (Envanter işlemleri) denir. Bu işlemlerin yevmiye ve büyük deftere kaydı yapılır.
Hesapların kalanlan envanter sonuçlarına eşit hale getirildikten sonra kayıtların doğruluğunu gösterecek olan Kesin Mizan çıkartılır.Bu mizandaki kalanlar işletme varlıklarını ve bu varlıkların kaynaklarını oluşturan unsurların gerçek büyüklüğünü gösterir. Bu nedenle Dönemsonu Bilançosu kesin mizandan yararlanılarak hazırlanır.
Kesin mizandaki hesap kalanlarına dayanılarak çıkarılan bilançonun düzenlenmesinden sonra o döneme ait hesaplann kapatılması gerekir. Hesabın kapalı olması demek hesabın kalan vermemesi demektir. Yani alacaklar toplantıyla, borçlar toplamının birbirine eşit olmasıdır. Hesaplann kapatılması işlemi, hesap döneminin sona erdirilmesi demektir. Yevmiye defterindeki hesaplann kapanışının yapıldığı kayda da KAPANIŞ MADDESi yada KAPANIŞ KAYDI denir.
ÜNİTE-6 MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI ve GENEL KABUL GÖRMÜŞ
MUHASBE İLKELERİ
Muhasebe kavram ve ilkelerinin genel kabul görmüş olma özelliği, bunların evrensel nitelikte ve yaygın uygulama alanına sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Muhasebenin temel kavramları 12 adettir.
l - Sosyal sorumluluk kavramı:
Muhasebe bilgilerinin düzenlenip sunulmasında tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.
2- Kişilik kavramı :
İşletmenin, işletme sahibinden ve diğer kişilerden ayrı olduğunu, işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına yürütülmesi gerektiğini öngörür. Bilanço eşitliğide bu kavrama dayanır.
3- İşletmenin sürekliliği kavramı :
İşletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini ifade eder. Bu kavram maliyet esasının temelini oluşturur.
4- Dönemsellik kavramı;
İşletmenin ömrünün belli dönemler bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, aynı döneme ait gelir ve giderlerin karşılaştırılması gereğini ifade eder.
5- Parayla ölçülme kavramı :
Parayla ölçülebilen iktisadi olayların ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder. Enflasyonun ençok etkilediği kavramdır.
6- Maliyet esası kavramı :
İşletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gereğini ifade eder.
7- Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı :
Muhasebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gereğini ifade eder.
8- Tutarlılık kavramı :
İşletmenin muhasebe politikasının birbirini izleyen dönemlerde de aynı şekilde uygulanması gereğini ifade eder.
9- Tam açıklama kavramı :
Mali tabloların yeterli, açık ve anlaşılır olması gereğini ifade eder.
1O- İhtiyattık kavramı :
Gelecekte ortaya çıkabilecek gider ve zararlar gibi işletmenin karşılaşabileceği risklerin gözönüne alınması gereğini ifade eder.
11-Önemlilik kavramı:
Bir hesap kalemi ve tabi mali bir olayın nisbi ağırlık ve değerinin, mali tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri veya alınacak kararlan etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder.
12-Özün düşünceliği kavramı :
İşlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade eder.
GENEL KABUL GÖRMÜŞ MUHASEBE İLKELERİ
Amacı:
Sermeye koyan ve sonradan kendilerine ait kârı işletmede bırakan sahip ve hissedarlar ile alacakların işletmeye sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların işletmeye sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların, muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında anlamlı bir şekilde tesbit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla, belirli bir ticarii işletmenin mali durumunun açıklıkla ve ilgililer için gerçeğe uygun olarak yansıtılmasıdır.
A) Gelir Tablosu İlkeleri :
Satışların, gelirlerin, satışlar maliyetinin, giderlerin, kâr ve zararlara ait hesapların ve belli dönemlere ait işletme faaliyeti sonuçlarının sınıflandırılmış ve gerçeğe uygun olarak gösterilmesini sağlamaktır.
1. Gerçekleşmemiş satışlar, gelir ve karlar: Gerçekleşmiş gibi veya gerçekleşen tutardan fazla veya az gösterilmemelidir. Dönem başında ve sonunda doğru hesap kesimi işlemi yapılmalıdır.
2. Belli bir dönemin satışları ve gelirleri bunları elde etmek için yapılan satışların maliyeti ve giderleri ile karşılaştırılmalıdır.
3. Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar özel tükenmeye tabi varlıklar için uygun amortisman ve tükenme payı ayrılmalıdır.
4. Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, bakım ve onarım ve diğer gider grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılmalıdır.
5. Arızi ve olağanüstü niteliğe sahip kar ve zararlar meydana geldikleri dönemde tahakkuk ettirilmeli, fakat normal faaliyet sonuçlarından ayrı olarak gösterilmelidir.
6. Bütün kar ve zararlardan, önceki dönemlerin mali tablolarında düzeltme yapılmasını gerektirecek büyüklük ve nitelikler dışında kalanlar, dönemin gelir tablosunda gösterilmelidir.
7. Karşılıklar, işletmenin karını keyfi bir şekilde azaltmak veya bir döneme ait kan diğer döneme aktarmak amacıyla kullanılmamalıdır.
8. Dönem sonuçlarının tespiti ile ıngulana gelen değerleme esasları ve maliyet yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri açıkça belirtilmelidir.
9. Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir veya birkaç olayın gelecekte ortaya çıkıp çıkmamasına bağlı durumları ıt'adc eden. şarta bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe yakın olarak tahmin edilebilen gider ve zararlar, tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve karlar ise gerçekleşme ihtimali yuksekte olsa herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz, dipnotlarda açıklama yapılır.
B.) Bilanço İlkeleri :
Sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait kân isletmede bırakan sahip ve hissedarlar ile alacaklıların isletmece sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında anlamlı bir şekilde tespit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla, belli bir tarihte işletmenin mali durumunun açıklıkla ve ilgililer için gerçeğe uygun olarak yansıtılması. Bütün varlıklar gayrisafi değerleriyle gösterilirler.
C) Varlıklara ilişkin ikeler
1. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşebilecek varlıkları, bilançoda dönen varlıklar grubu içinde gösterilir .
2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşmeyen, hizmetlerinden bir hesap döneminden daha uzun süre yararlanılan uzun vadeli varlıkları, bilançoda duran varlıklar grubunda gösterilir.
3. Bilançoda varlıkları, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerlerle gösterebilmek için.Varliklardaki değer düşüklüklerini göstererek karşılıklarının ayrılması zorunludur.
4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen giderler ile cari dönemde tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde tahsil edilecek olan gelirler kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda ayrıca gösterilmelidir.
5. Dönen ve duran varlıklar grubunda yer alan alacak senetlerini, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır.
6. Bilançoda duran varlıklar grubunda yer alan maddi duran varlıklar ile maddi olmayan duran varlıkların maliyetim çeşitli dönem maliyetine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan amortismanların birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilmelidir.
7. Duran varlıklar grubu içinde yer alan özel tükenmeye tabi varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek amacıyla, her döneni ayrılan tükenme paylarının birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilmelidir
8. Bilançonun dönen ve duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, menkul kıymetler, bağlı menkul kıymetler ve diğer ilgili hesaplardan ve yükümlülüklerden işletmenin sermaye ve yönelim bakımından ilişkili bulunduğu ortaklara, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklıklara ait olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir.
9. Tutarları kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz. Bu tür alacaklar bilanço dipnot veya eklerinde gösterilir.
10. Verilen rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatların özellikleri ve kapsamları bilanço dipnot veya eklerinde açıkça belirtilmelidir. Bu ilke diğer teminatlar içinde geçerlidir. Ayrıca, işletme varlıkları ile ilgili toplam sigorta tutarlarının da bilanço dipnot veya eklerinde açıkça gösterilmesi gerekmektedir.
D) Yabancı Kaynaklara ilişkin ilkeler
1. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçlan, bilançoda kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir.
2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmemiş borçlan, bilançoda uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir.
3. Tutarları kesinlikle saptanamayanları veya durumları tartışmalı olanları da içermek üzere, işletmenin bilinen veya tutarları uygun olarak tahmin edilebilen bütün yabancı kaynaklan kayıt ve tespit edilmeli bilançoda gösterilmelidir.
4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden tahsil edilen hasılat ile cari dönemde tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda ayrıca gösterilmelidir.
5. Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar grubunda yer alan borç senetlerini bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerlen ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır.
6. Bilançoda kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar gruplarında yer alan borçlar, alınan avanslar ve diğer ilgili hesaplardan isletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilgili bulunduğu ortaklara, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklara ait olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir.
E) Özkaynaklara ilişkin ilkeler
1. İşletme sahip veya ortaklarının sahip veya ortak sıfatıyla işletme varlıkları üzerindeki haklan öz, kaynaklar grubunu oluşturur.
2. İşletmenin ödenmiş sermayesi bilançonun kapsamı içinde tek bir kalem olarak gösterilir.
3. İşletmenin hissedarları tarafından yatırılan sermayenin devam ettirilmesi gerekir.
4. Özkaynaklann bilançoda net olarak gösterilmesi için geçmiş yıllar zararları ile dönem zararı. öz kaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alır.
5. Öz.kaynakları; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri. kar yedekleri, geçmiş yıl karları (zararları) ve dönem net kan (zararı)'ndan oluşur
ÜNİTE-7 STOKLAR
Dönen varlıklar
a. Hazır değerler
b. Menkul kıymetler
c. Ticari alacaklar
d. Diğer alacaklar
e. Stoklar
f. Gelecek aylara ait giderler ve gelir tahakkukları
g. Diğer dönen varlıklar
Stoklar
a. İlk madde ve malzeme
b. Yeni mamüller - üretim
c. Mamüller
d. Ticari mallar
e. Diğer stoklar
f. Stok değer karşılığı düşüşü (-)
g. Verilen sipariş avansları
STOKLAR
İşletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği bir yıl içerisinde nakte çevrilebileceği düşünülen varlıklardır.
KDV (Katma Değer Vergisi)
Mal veya hizmetin bedeli üzerinden bu bedelin belli bir yüzdesi karşılığında ayrıca ödenen yada ödenecek olan tutardır. KDV'nin muhasebeleştirilmesinde kullanılan hesaplar :
1) İndirelecek KDV Hesabı:
İşletmenin satın aldığı her türlü mal ve hizmetin bedeli üzerinden satıcıya ödenen veya ödenecek olan kdv'nin kaydedildiği hesaptır. Bu kdv her zaman hesabın borcuna kaydedilir.
2) Hesaplanan KDV Hesabı:
İşletmenin sattığı her türlü mal ve hizmetin bedeli üzerinden alıcıdan aldığı yada alacağı kdv'nin kaydedildiği hesaptır. Bu kdv her zaman hesabın alacağına kaydedilir.
3) Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı :
İşletmenin yaptığı işlemler sonucunda Hesaplanan KDV. İndirilecek KDV tutarından büyükse aradaki fark ay sonunda bu hesabın alacak tarafına yazılır. ( Hes.Kdv - İnd. Kdv)
4) Devreden KDV Hesabı
İşletmenin yaptığı işlemler sonucunda İndirilecek KDV, Hesaplanan KDV tutarından büyükse aradaki fark ay sonunda bu hesabın borç tarafına yazılır. ( İnd.Kdv - Hes. Kdv)
MAL HAREKETLERİNDE İZLENEN KAYIT YÖNTEMLERİ:
l- ARALIKLI ENVANTER YÖNTEMİ :
İşletmedeki mal mevcudunun bellirli aralıklarla yapılacak sayım ve değerleme ile bilinebileceği esasına dayanır. Mal çeşidinin çok ve küçük hacimli, nisbeten ucuz fiyatlı birimlerden oluşan isletmelerde kullanılır. Dönembaşı mal mevcudu, dönem ıçı alışları, alış giderleri, alış iadeleri ve alış ıskontoları Ticari Mallar Hesabı (TMH)'na kaydedilir. Satışlar ise Yurtiçi Satışlar Hesabı (YlSH)'nın alacağına kaydedilir.
Dönembaşı Mal Mevcudu:
Dönembaşı bilançosunda yer alan Ticari Mallar mevcudu yevmiye defterine yapılan açılış kaydından sonra binlik defterdeki TMH nın borç kısmına ilk kayıt olarak geçer
Alışlar: Ticari mallar hesabı, İndirilecek KDV hesabı, Kasa hesabı ve/veya satıcılar hesabı
Alış giderleri: Ticari mallar hesabı, İndirilecek KDV hesabı, Kasa hesabı ve/veya satıcılar hesabı
Alıştan iadeler: Kasa hesabı ve/veya satıcılar hesabı, Ticari mallar hesabı, İndirilecek KDV hesabı
Alış iskontoları: Satıcılar hesabı, Ticari mallar hesabı
Satışlar: Kasa hesabı ve/veya Alıcılar hesabı, yurtiçi satışlar hesabı, Hesaplanan KDV hesabı
Satış giderleri: Pazarlama satış ve dağıtım hesabı, İndirilecek KDV hesabı, Kasa hesabı ve/veya alıcılar hesabı
Satış iskontoları: Satış iskontoları hesabı, Alıcılar hesabı
Mal satış kârı veya zararı ancak dönemsonunda hesaplanır. Satışların kaydı dönemiçinde TMH'na işlenmediği için dönemsonu mal mevcudunu ve satışların maliyetini göremeyiz. Bunun için dönemsonunda malların sayımının yapılması gerekir. Yapılan sayım sonucu bulunan dönemsonu mal mevcudu TMH borç kalanından çıkartıldığında satılan malların maliyeti bulunur. Bulunan bu maliyet TMH dan düşülerek Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabına aktarılır.
SMM = DBMM + Alımlar - DSMM TM l IS Borç Kalanı
2- DEVAMLI ENVANTER YÖNTEMİ:
Dönemi içinde her zaman mevcut malların miktarını ve maliyetini, bunun yanında satışların tutarını ve
maliyetini gösterecek şekilde kayıt esasına dayalı bir sistemdir.Çok büyük hacim ve birim değeri yüksek, çeşit
olarak az mal çeşidine sahip işletmelerde kullanılır. TMH'nın yardımcı defterleri olarak stok kartları 'düzenlenir.
Stok kartı giren, çıkan ve kalan mallan miktar olarak, birim fiyat ve tutar itibarıyla gösterdiğinden malların
maliyetini izleme olanağı sağlar.
Dönembaşı Mal Mevcutlu:
Dönembaşı bilançosunda yer alan Ticari Mallar mevcudu yevmiye defterine yapılan açılış kaydından sonra büyük defterdeki TMH'nın borç kısmına ilk kayıt olarak geçer . Hesapta görülen tutar DBMM'un maliyet üzerinden değerim gösterir.
Alışlar: Ticari mallar hes, İndirilecek KDV hes, Kasa hes, ve/veya satıcılar hes.
Alış Giderleri: Ticari mallar hes, İndirilecek KDV hes, Kasa hes, ve/veya satıcılar hes.
Alıştan İadeler: Kasa hes,ve/veya satıcılar hes,Ticari Mallar hes, İndirilecek KDV hes.
Alış İskontoları: Satıcılar hes, Ticari Mallar hes. Satışlar: Kasa hes, ve/veya satıcılar hes, Yurtiçi satışlar hes, Hesaplanan KDV hes,
Satış Giderleri: Pazarlama Satış ve Dağıtım hes, İndirilecek KDV hes, Kasa hes ve/veya Alıcılar hes.
Satıştan İadeler: Satıştan İadeler hes, Hesaplanan KDV hes, Kasa hes ve/veya Alıcılar hes, Ticari Mallar hes, Satılan Ticari Mallar Maliyet hes
Satış İskontoları: Satış İskontoları Hes, Alıcılar Hes.
Satışlar:
2 madde şeklinde kaydedilir, l .madde satış işleminden elde edilen satış hasılatı ile ilgili kayıt, 2.madde de satılan malın maliyetiyle ilgili kayıttır
Satılan mallar farklı tarih ve fiyatlarda alınmış olabilirler.alınan malların tamamı değikle bir kısmı satıldığından bu malların maliyetlerini o anda hesaplayamayız. Bunun için satılan malların maliyetleri haftalık, aylık yada üç aylık dönemler sonunda bazı maliyet hesaplamaları sonucunda Satılan Mallar Maliyet HS'na devredilir. Bu yöntemler;
Gerçek Maliyet Yöntemi: Az sayıda ve yüksek değerli mal alımı sapan işletmeler ıcın uygundur. Satılan malın gerçek satın alınış maliyeti üzerinden belirlenmesidir.
İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi ( Flt'O): İlk satın alınan malın ilk önce satılacağı varsayılır.
Son Giren İlk Çıkar Yöntemi ( LİFO): En son alınan malın ilk önce satılacağı varsayılır.
Ortalama Maliyet Yöntemi:
Ağırlıklı Ortalama M.Y:
O ana kadar alınmış olan farklı fiyatlardaki alımların toplam maliyetlerinin, toplam miktarına bölünmesiyle bulunan ortalamaya göre saptanır.
Hareketli Ortalama M. Y:
Ortalama maliyet her alımda tekrar hesaplanır.
Mal satış kârı veya zararı satışlarla, satılan malların maliyetlerinin karşılaştırılması suretiyle bulunur. Bu amaçla sonuç hesaplan olan "Yurtiçi Satışlar Hs., Satılan Ticari Mallar Maliyet Us., Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hs., Saıştan İadeler Hs., Satış Iskontoları Hs. '" Dönem Kârı veya Zararı Hs.'na devredilerek kapatılır.
MAL ALIM SATIMINDA KULLANILAN BELGELER
Mal alım satım işlemlerinin belgelere dayandırılması gerekir. Bu konu ile ilgili olarak gerekli belgeler, Vergi Usul Kanununda Fatura ve Fatura yerine geçen vesikalar adı altında bir bölümde toplanmıştır.
FATURA :
Fatura satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır. Birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutma mecburiyetinde olan çiftçiler;
1. Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara,
2. Serbest meslek erbabına,
3. Kazançları götürü usulde tespit olunan tüccarlara,
4. Defter tutmak zorunda olan çiftçilere
5. Vergiden muaf esnafa sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlarda fatura istemek ve
almak zorundadır.
PARAKENDE SATIŞ VESİKALARI :
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutma mecburiyetinde olan çiftçilerin fatura vermek mecburiyetinde olmadıkları satışların ve yaptıkları işlerin bedelleri aşağıdaki vesikalardan herhangi biri ile tevsik olunur.
Harekende satış fişleri Makineli kasaların kayıt ruloları Giriş ve yolcu tasıma biletleri
GİDER PUSULASI:
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutma mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin:
1. Kazançları götürü usulde tespit olunan tüccara
2. Kazançları götürü usulde tespit olunan serbest meslek erbabına
3. Vergiden muaf esnafa, yaptıkları işler ve onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip isi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası götürü usulde vergiye tabı tüccar ve serbest meslek erbabı ile vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir.
MÜHTAHSİL MAKBUZU :
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler, götürü usule tabi veya vergiden muaf çiftçilerden salın aldıkları malların bedelini ödedikleri sırada iki nüsha makbuz tanzim etmeye ve bunlardan birini imzalayarak satıcı çiftçiye vermeye ve diğerim ona imzalatarak almaya mecburdur. Mal tüccar veya çiftçi adına bir adamı tarafından alınırsa makbuz bunlardan tanzim ve imza olunur.
ÜNİTE-8 HAZIR DE?ER ve MENKUL KIYMETLER
DÖNEN VARLIKLAR
1. HAZIR DEĞERLER
2. MENKUL KIYMETLER
3. Ticari alacaklar
4. Diğer alacaklar
5. Stoklar
6. Gelecek aylara ait giderler ve gelir tahakkukları
7. Diğer dönen varlıklar
10 HAZIR DEĞERLER
100 Kasa
101 Alınan çekler
102 Bankalar
103 Verilen çekler ve ödeme emirleri (-)
108 Diğer hazır değerler
11 MENKUL KIYMETLER
110 Hisse senetleri
111 Özel kesim tahvil, senet ve bonolarý
112 Kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları
118 Diğer menkul kıymetler
119 Menkul kıymetler değer düşüklüğü karşılığı(-)
HAZIR DEĞERLER:
Nakit olarak elde edilen veya bankada bulunan para ve para gibi kullanılan varlıklar ile istenildiğinde değer kaybına uğramadan paraya çevirme olanağı bulunan varlıkları kapsar.
Kasa
Kasa işletmenin nakit parasını, nakit giriş ve çıkışlarını kapsar. Günlük kasa deflerinde takip edilir ve bu deftere yazılan para hareketleri Kasa Hesabına kaydedilerek izlenir. Yabancı paralarda TL üzerinde bu hesapta kaydedilir. Yani alınan para o gün alındığı kur üzerinden TL cinsi olarak hesabın borcuna kaydedilir
Alınan Çekler
Henüz tahsili için bankaya ibraz edilmemiş veya ciro edilmemiş çeklerin tutarını gösteren bir varlık hesabıdır. İşletme alıcısından çek aldığında bu hesap borçlanırken, çekin tahsil edilmesi durumunda alacaklanır. Yabancı para üzerinden düzenlenen çeklerde alındıkları tarihdeki kura göre TL cinsinden bu hesabın borcuna kaydedilir. Alınan Çekler hesabı; cüzdandaki çekler, tahsildeki çekler gibi yardımcı hesaplarla kullanılır.
Bankalar
İşletmenin döncmsoıumda bankada bulunan paralarının tutarlarını gösteren bir bilanço kalemidir. Mevduat bankaya yatırılan paralar anlamındadır. İşletmenin bankadaki hesabında artış olduğunda hesap borçlandırılırken, azalış söz konusu olduğunda alacaklandınlır.
Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri
Verilen çekler işletmenin üçüncü kişilere çekle yapmış olduğu ödemelerden henüz bankadan çekildiğine dair bir bilginin gelmediği çekleri izleyen, alacak kalanı veren hesaptır. Ancak bu hesap aktifteki banka hesabını azaltıcı olduğundan aktifte banka hesabım düzeltecek şekilde negatif işaretle indirim unsuru olarak yer alır.
Diğer Hazır Değerler
Nitelikleri itibariyle hazır değer olan pullar, vadesi gelmiş kuponlar, yoldaki paralar gibi değerleri kapsar. Bu değerler alındığında alış bedeliyle borçlandırılır, elden çıkarıldığındaysa yine alış bedeliyle alacaklandmlır.
MENKUL KIYMETLER
Kâr elde etmek amacıyla geçici bir süre elde bulundurulmak üZere alınan hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırını fonu katlim belgesi, kâr Zarar ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi gibi menkul kıymetleri kapsar.
Hisse Senetleri:
Hisse Senedi; Anonim şirketlerin eşil paylara bölünmüş sermayesi karşılığında çıkarılan şekli kanunla belirlenmiş olan belgedir. Nama yada hamiline yazılı olabilir Salın alınan hisse senetleri alış fiyatları üzerinden bu hesabın borcuna kaydedilir, satıldıklarında yine alış fiyatları üzerinden hesap alacaklandınlır. Eğer hisse senedi alındığı fıyal üzerinde bir fiyata satılmışsa ortaya çıkan fark işletme lehine olup 645 Menkul Kıymetler Satış Kârlan hesabının alacağına kaydedilir. Eğer alındığı fiyat altında bir fiyata satılmışsa ortaya çıkan fark işletme aleyhine olup 655 Menkul Kıymetler Satış Zararları hesabının borcuna kaydedilir. Hisse Senedi işlemi yapmak için aracı kuruma ödenen komisyon 643 Komisyon Giderleri Hesabını borçlandırır. Hisse Senetleri kâr payları (temettü) tahsil edildiğinde 640 İştiraklerden Temettü Geliri Hesabı alacaklandınlır.
Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları / Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları
Tahvil:
Anonim şirketlerin ve birtakım kuruluşların belli bir faiz oranı karşılığında borç para bulmak amacıyla çıkardıkları borç senedi niteliğindeki belgelerdir. Tahvili elinde bulunduranlar. tahvili çıkaran işletme yada kuruluşlardan fazi dönemi sonunda faiz alır. Tahvil, senet ve bonolar özel sektör tarafından çıkarılmışsa 111 Özel Kesim Tahvil. Senet ve Bonoları hesabında takip edilir. Devletin çeşitli daireleri tarafından çıkanlmışlarsa 112 Kamu Kesimi Tahvil. Senet ve Bonoları hesabında takip edilir. İşletme tahvil satın aldığında ilgili hesap (özel kesim yada kamu kesimi) alış bedeli üzerinden borçlandırılır, satıldığındaysa yine alış bedeli üzerinden alacaklandırılır.
Tahvil.senet ve bonoların alımı için aracı kuruma ödenen komisyon 643 Komisyon Giderleri Hesabım borçlandırır. Eğer tahvil.senet ve bonolar alındığı fiyat üzerinde bir fiyata satılmışsa ortaya çıkan fark işletme lehine olup 645 Menkul Kıymetler Satış Kârları hesabının alacağına kaydedilir. Eğer alındığı fiyat altında bir fiyata satılmışsa ortaya çıkan fark işletme aleyhine olup 655 Menkul Kıymetler Satış Zararları hesabının borcuna kaydedilir. (Hisse senetlerindeki gibi)
Diğer Menkul Kıymetler
Hisse senetlerinin kamu ve özel kesim tahvil, bono. senetlerinin kuponları, altın, altın dışındaki kıymetli madenlerin izlendiği hesaptır. Bu değerler satın alındığında hesap alış bedeliyle borçlandırılır, satıldığındaysa yine alış bedeliyle alacaklandınlır.
Kupon
Tahvillerin faizini, hisse senetlerinin kâr payını ve sermaye artmmlarmda yeni pay almak üzere kesilerek verilen kısım
ÜNİTE-9 TİCARİ ALACAKLAR
DÖNEN VARLIKLAR
1. HAZIR DEĞERLER
2. MENKUL KIYMETLER
3. Ticari alacaklar
4. Diğer alacaklar
5. Stoklar
6. Gelecek aylara ait giderler ve gelir tahakkukları
7. Diğer dönen varlıklar
TİCARİ ALACAKLAR
120 Alıcılar
121 Alacak Senetleri
122 Alacak Senetleri Reskontu
126 Verilen Dopozito ve Terminatlar
127 Diğer Ticari Alacaklar
128 Şüpheli Ticari Alacaklar
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-)
DİĞER ALACAKLAR
131 Ortaklardan Alacaklar
132 İştiraklerden Alacaklar
133 Bağlı Ortaklardan Alacaklar
135 Prsonelden Aşacaklar
136 Diğer Çeşitli Alacaklar
137 Diğer Alacaklar Resk. (-)
138 Şüpheli Diğer Alacaklar
139 Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı (-)
TİCARİ ALACAKLAR
İşletmenin toplanı alacakları içinde genelllikle en önemli tutarı oluştur. İşletmenin ticari ilişkileri, diğer ifadeyle satılan yada hizmetler sonucu oluşan senetli ve senetsiz alacakların tümünü kapsar.
Alıcılar
Müşterilere yapılan kredili (açık hesap), (veresiye) satışların tutarlarının takip edildiği hesaptır. Alıcılar hesabı aktif karakterli bir hesap olup. borç kalanı verir. Bu kalan satılan mal yada hizmet karşılığında işletmenin sahip olduğu alacak hakkım ifade eder. İşletmenin müşterilerine kerdili satış yapması sonucunda hesap borçlanır. Alıcının nakden, çekle, senetle yada hcsabcn yaptığı ödemelerde satılan malın işletmeye iadesinde mal satıldıktan sonra yapılan ıskontolarda ise bu hesap alacaklanır.
Alacak Senetleri
İşletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senede bağlanmış alacakların takip edildiği hesaptır. İşletme mal ve hizmet satışları karşılığında bono veya poliçe alıyorsa hesap borçlandırılır. Senedin vadesinde doğrudan işletme tarafından yada bankadan tahsil edilmesinde. 3.kişilere ciro edilmesinde, başka bir senetle değiştirilmesinde, şüpheli alacak haline gelmesinde nominal değerden alacaklandınlır.
Alacağın senede bağlanması sadece kanıt kolaylığı nedeni ile değildir. Senetler bazı durumlarda üçüncü kişiye olan borcun ödenmesinde, bir bankadaki ticari krediyi likit( nakit) bir duruma getirmek, diğer bir ifadeyle teminat olarak gösterilerek bankalardan para sağlamak amacıyla kullanılır.
VUK a göre. birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile serbest meslek erbabı, faaliyetleriyle ilgili borçlan ve alacakları için düzenlenen bono. poliçe, çek ve benzen kambiyo senetlerine ilişkin bilgileri kaydetmek üzere Kambiyo Senetleri Defleri tutmak zorundadırlar Alacak senetleri hesabı
• cüzdandaki
• tahsildeki
• ıskontodaki
• teminattaki
• protestodaki
• takipteki senetler
adı altında yardımcı hesaplara sahiptir.
Poliçe
Genellikle üç taraflı bir ilişkiyi düzenleyen bir senettir. Alacaklının borçlusundan olan alacağını. kendisinin borçlu bulunduğu üçüncü bir şahsa devretme temelini dayanır. Poliçeyi düzenleyen kişi. diğer bir kişiye poliçede ismen gönderilmiş olan kimseye belli bir tutarı ödeme emrini verir. Muhatap poliçeyi kabul edip etmemekle serbesttir. Kabul ettikten sonra senedin esas borçlusu durumuna geçer. Kabul, muhatabın poliçenin üzerine kabul edilmiştir yazıp, imzalaması ile. poliçeyi vadesinde ödeşeceğini onaylamasıdır.
Poliçede Taraflar.
• Poliçeyi düzenleyerek ödeme emrini veren kişi(keşideci)
• Poliçeyi ödeyecek kışı(mulıatap)
• Poliçede belirtilen miktarı tahsil edecek kişi(lehdar) olmaktadır
Bono (Emre muharrer senet)
Borçlu tarafından düzenlenen yazılı bir ödeme yükümlülüğüdür. Bono TTK.'nün 688. Maddesine göre bazı şekil şartlarına tabidir. Bu şartlara göre bono; borçlu tarafından imza edilen, alacaklı emrine belirlenen tarihte ve yerde kayıtsız ve şartsız belirli bir tutarın ödenmesi yükümlülüğünü kapsayan bir senettir. Senedin üzerine yazılı değere nominaLdçğcr denir ve senet bu değere ancak vade sonunda ulaşır.
Verilen Dcpozito Ve Teminatlar
İşletmece 3. Kişilere karşı bir işin yapılmasının üsicnilmcsi veya bir sözleşmenin yada diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere verilen depozıto ve teminat niteliğindeki değerlerin lakip edildiği hesaptır. Bu hesapta bir yıl içinde geri alınacağı öngörülen depozito ve teminatlar izlenir. Depozito ve teminatlar verildiginde hesap borçlanırken geri alındığında alacaklandmlır.
Dİ?ER TİCARİ ALACAKLAR
Ticari alacaklar dışında kalan, yani müşterilere mal ve hizmet satışı sonucu doğmayan çeşitli kişi veya işlctmclcrcc ödünç verme vb. meydana gelen alacakları kapsar. Böyle bir alacak ortaya çıktığında hesap borçlandırılır; alacak tahsil yada mahsup edildiğindeyse hesap alacaklaııdmlır.
Dİ?ER ALACAKLAR
Herhangi bir nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli, senetsiz alacaklar ve bunlara ait şüpheli alacak ile karşılığının takıp edildiği hesaptır.
Ortaklardan Alacaklar
İşletmenin ana faaliyet konusu dışındaki ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan işlemler dolayısıyla ortaklardan alacaklı bulunduğu tutarlar bu hesapta izlenir. Boyle bir alacağın doğması halinde hesap borçlanır, alacak tahsil edildiğindeyse alacaklandırılır.
İştiraklerden Alacaklar
İşletmenin ana faaliyet konusu dışındaki ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan işlemler dolayısıyla iştiraklerden yani ortak olunan işletmelerden olan alacaklar bu hesapla izlenir. Böyle bir alacağın doğması halinde hesap borçlanır, alacak tahsil edildiğindeyse alacaklandmlır.
Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar
İşletmenin ana faaliyet konusu dışındaki işlenilen dolayısıyla bağlı ortaklıklardan olan alacaklar bu hesapta izlenir. Böyle bir alacağın doğması halinde hesap borçlanır, alacak tahsil yada mahsup edildiğindeyse alacaklandırılır.
Personelden Alacaklar ve Avanslar
İşletmenin kendi personelinden ve işçisinden olan alacakları (işletme tesislerinden yararlanma, malı sorumluluk gibi nedenlerle ortaya çıkan alacaklar) takip edilir. Alacak doğduğunda hesap borçlanırken, alacağın tahsilinde hesap alacaklandınhr. Ücret avansları yada volluk avansları bu verilen iş avansları hesapta değil 196 Personel Avansları
ÜNİTE-10 DURAN VARLIKLAR
DURAN VARLIKLAR
Bir yıldan veya bir faaliyet döneminden daha uzun sürelerde, işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yılda yada bir faaliyet dönemi içinde elden çıkarılması yada tüketilmesi öngörülmeyen varlıklardır.
DURAN VARLIKLAR
1. Ticari Alacaklar
2. Diğer Alacaklar
3. Mali Duran Varlıklar
4. Madi Duran Varlıklar
5. Maddi Olmayan Duran Var
6. Özl Tükenmeye Tabi Var.
7. Gelecek Yıllara Ait Gideler ve Gelir Tah.
8. Diğer Duran Varlıklar
MADDİ DURAN VARLIKAR
250 Arazi ve Arsalar
251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri
252 Binalar
253 Tesis, Makine ve Cihazlar
254 Taşıtlar
255 Demirbaşlar
256 Diğer Maddi Duran Varlıklar
257 Birikmiş Amortismanlar
Yapılmakta Olan Yatırımlar
MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
260 Haklar
261 Şerefiye
262 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri
263 Araştırma Geliştirme Giderleri
264 Özel Maliyetler
267 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar
268 Birikmiş Amortismanlar
1. MADDİ DURAN VARLIKLAR
İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmni yararlanma süresi bir yıldan fazla olan fiziki arlıklardır.
Maddi Duran varlıklar ile ilgili hesaplar bilançonun aktif tarafında yer alırlar, yani borç bakiyeli çalışan hesaplardır. ( Birikmiş Amortismanlar hariç) Maddi Duran Varlıklar edinildiğinde maliyet bedeliyle ilgili hesabın borcuna kaydedilir, çeşitli nedenlerle elden çıkarıldığındaysa alacak kaydedilir. Amortismana tabii tutulan duran varlıkların edinilmesi sırasında ödenen kdv\\\'ler, 3 yıl içinde ve eşit miktarlarda indirim konusu yapılabilir.
İlk aşamada Kdv\\\'nin 1/3\\\'ü İndirilecek Kdv Hs. da kalan 2/3\\\'ü ise Gelecek yıllarda indirilecek kdv hs da izlenir. Maddi Duran varlıkları kullanma sırasında yapılan harcamalar, duran varlığın ekonomik değerini arttırdığı takdirde aktifleştirilir; sadece iyi çalışır durumda tutmak amacıyla yapıldığındaysa dönem gideri olarak kaydedilir. İşletmelerde duran varlıkları cins, miktar ve değerlerini ve de bu varlıklara ayrılan amortismanları (Arazi ve rsalar hariç) birarada gösteren Duran Varlıklar ve Amortismanlar Defteri tutulur. Duran varlıkların çeşidi ve sayıları az ise hepsi tekbir defterde tutulabilir ancak çeşit ve sayı fazlaysa binalar defteri, makinalar defteri, demirbaşlar defterigibi ayrı ayrı defterde izlenirler.
250. Arazi ve Arsalar Hs.:
Arazi:
Tarım faaliyetlerine ayrılan veya parsellenerek arsa haline getirilmeye uygun geniş toprak parçasıdır.
Arsa :
Belediye sınırları içinde olup, inşaata elverişli parsellenmiş arazi parçasıdır. Arazi ve arsalar edinildiğinde maliyet bedeliyle bu hesabın borcuna, elden çıkarıldığındaysa alacağına kayıt yapılır.
Arazi ve arsaların maliyet bedeli; satınalma maliyetine noter, tapu, mahkeme, kıymet takdiri, komisyon ve tellaliye gider ve harçları ile emlak vergisi eklenerek bulunur. Eğer satın alınan arsa üzerinde daha önceden yapılmış bir yapı varsa, bunun yıkılması, hurdanın kaldırılması ve arsanın düzenlenmesi için yapılan harcamalarda maliyet bedeline eklenir, enkaz satışından elde edilen gelir ise maliyetten düşülür.
251. Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hs.:
Herhangi bir işin gerçekleşmesini yada kolaylaştırılmasını sağlamak amacıyla, yeraltında yada yerüstüde inşaa edilmiş hertürlü yol, köprü, kanal, tünel, park, bahçe, iskele, sarnıç gibi yapılar bu hesaapta muhasebeleştirilirler.
Yeraltı ve Yerüstü düzenlerinin yapımı tamamlanıncaya kadar yapılan harcamalar 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar hs.nın borcunda takip edilir. Yapım tamamlanınca oluşan maliyet tutarı 251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri hs\\\'nın borcuna aktarılır. Herhangi bir nedenle hizmetdışı kalmasında yada elden çıkarılmasındaysa bu hesabın alacağına kayıt yapılır.
252. Binalar Hs.:
Binalar:
İşletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi için belli amaçlarla tahsis edilmiş yapılardır. Bina elde edildiğinde, binanın iktisadi değerini artırıcı bir harcama yapıldığında ve yeniden değerleme yapıldığında bu hesap maliyet bedeliyle borçlandırılır, herhangi bir nedenle elden çıkarıldığındaysa hesap alacaklandırılır. Binaların maliyet bedeli; satınalma maliyetine noter, tapu, mahkeme, kıymet takdiri, komisyon ve tellaliye gider ve harçları ile emlak vergisi eklenerek bulunur. Eğer bina inşaa halindeyse tamamlanıp teslim edilene kadar oluşan maliyet tutarı 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar hs.nın borcunda takip edilir, tamamlandığındaysa 252 Binalar hs\\\'nın borcuna devrolunur.
253. Tesis, Makina ve Cihazlar Hs.:
İşletme faaliyetlerine kullanılan hertürlü makina, tesis ve cihazlar ile bunların eklentisi ve bu amaçla kullanılan taşıma gereçleri bu hesapta muhasebeleştirilir. Elde edildiklerinde hesap maliyet bedeliyle borçlandırılır, elden çıkarıldıklarındaysa hesap alacaklandırılır.
Tesis, makina ve cihazların maliyet bedeli; alış bedeli, taşıma, hammaliye, taşıma sırasındaki sigorta giderleri, gümrük vergileri, kdv haricinde alımla ilgili diğer vergiler, montaj öncesi depolama giderleri, montajla ilgili diğer giderlerinden oluşur.
254. Taşıtlar Hs.:
İşletme faaliyetlerinde kullanılan hertürlü taşıma araçlarının takip edildiği hesaptır. Taşıtlar alındığında maliyet bedeliyle borçlandırılır, elden çıkanldığındaysa alacaklandırılır. Taşıtların maliyet bedeli; satın alma bedeli, gümrük vergisi, taşıma giderleri, taşıma sırasındaki sigorta giderleri, taşıt alım vergisi ve alımla ilgili belgeli giderlerden oluşur.
255. Demirbaşlar Hs.:
İşletmenin yönetim fâaliyetleri sırasında yararlanılan kasa, hesap makinası, daktilo, masa, sandalye gibi büro eşyaları bu hesapta muhasebeleştirilir.
Demirbaşlar elde edinildiğinde maliyet bedeliyle bu hesabın borcuna, elden çıkarıldığında yada tüketildiğindeyse alacağına kaydedilir.
258. Yapılmakta Olan Yatırımlar Hs.:
İşletmede yapımı süren ve tamamlandığında ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılacak olan hertürlü madde ve malzeme, işçilik ve genel giderlerle ilgili harcamaların takip edildiği hesaptır.
Yapılan harcamalar bu hesabın borcuna kaydedilirken yapım tamamlandığında ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılırken alacaklandırılır.
2. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR :
Herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve işletmenin belli birşekilde yararlandığı veya yararlanmayı beklediği aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken himaye gören haklar ve şerefiyeler bu grubu oluştururlar.
Maddi olmayan duran varlıklar için yapılan harcamalar ve ortaya çıkan değerler üzerinden borçlandırılırlar. İtfa olmaları, yok olmalar
2. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR :
Herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve işletmenin belli birşekilde yararlandığı veya yararlanmayı beklediği aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken himaye gören haklar ve şerefiyeler bu grubu oluştururlar.
Maddi olmayan duran varlıklar için yapılan harcamalar ve ortaya çıkan değerler üzerinden borçlandırılırlar. İtfa olmaları, yok olmaları ve amorti edilmeleri durumunda alcaklandırılır. Maddi olmayan duran varlıklar maliyet bedeli üzerinden muhasebeleştirilir ve en uygun sürede itfa edilir yani gidere dönüştürülür.
260. Haklar Hs.:
İmtiyaz, patent, lisans, ticari marka ve unvan gibi bedel ödenerek elde edilen bazı hukuki tasarruflar ile kamu otoriterlerinin, işletmeye belli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler dolayısıyla yapılan harcamalar bu hesapta izlenir.
261. Şerefiye Hs.:
Bir işletme devralınırken katlanılan maliyet ile sözkonusu işletmenin rayiç bedelle hesaplanan net varlıklarının değeri arasındaki olumlu farklar bu hesapta izlenir.
262. Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri Hs.:
İşletmenin kurulması, yeni bir şubenin açılması, işlerin sürekli olarak genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir değer elde edilmeyen; iş ve piyasa etüdleri, şirket sözleşmesinin hazırlatılması, hisse senetlerinin basılması gibi giderlerin izlendiği hesaptır.
263. Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hs.:
İşletmede yeni ürün ve teknolajiler oluşturulması, mevcutların geliştirilmesi ve benzeri amaçlarla yapılan hertürlü harcamalar bu esapta izlenir.
264. özel Maliyetler Hs.:
Kiralanan gayrimenkullerin geliştirilmesi veya değerinin sürekli olarak arttırılması amacıyla yapılan giderler (normal bakım, onarım ve temizleme giderleri hariç) ile bu gayri menkullerin kullanılması için yapılıp kira süresinin sonunda mülk sahibine bırakılacak olan kalorifer gibi varlıklar bu hesapta izlenir
ÜNİTE-11 MALİ BOÇLAR
Mali borçlan, işletmelerin ticari borçlarından ve diğer borç türlerinden ayıran özellikleri; bu hesap gurubunda yer alan borçların ya kredi kurumlarından sağlanan borçlar olması yada sermaye piyasası araçları ile sağlanmasıdır.
BANKA KREDİLERİ HS:
Bankalar çeşitli kaynaklardan sağladıkları paralan gereksinimi olan kişi veya kuruluşlara belirli bir faiz karşılığında kredi şeklinde verirler. Alınan krediler pasif karakterli 300 Banka Kredileri hesabının alacağına kaydedilir, alınan kredi ödendiğindeyse hesap borçlandırılır. Bankalar açısından verilen kredinin geri dönmeme
1. Hesap vaziyeti (son 3 yıla ilişkin bilanço ve gelir tabloları) riski vardır. Bu riski azaltmanın en etkin yolu kredi
2. Ticaret sicil belgesi talep edenin mali durumu ve ilgili konulara ilişkin
3. Ticaret ve Sanayi Odası veya dernek kaydı belgesi bilgi toplamaktır. İşte bu amaçla bankalar, kredi talep
4. Şirketi temsile yetkililerin imza sirküleri (noter onaylı) eden kişi veya işletmelerden aşağıdaki belgeleri
5. Şirket ana sözleşmesi isterler ve kredi dosyalarına koyarlar.
6. Diğer belgeler Bankalar, kredi talep edenlere 2 tür kredi sağlar.
A. NAKİT KREDİLER:
Bankaların müşterilerine ödünç para vermek suretiyle kullandıklan kredilerdir. Bu kredilerin (ticari kredi) başlıcalan
• ıskonto,
• iştiraa,
• avans kredisi
• borçlu cari hesaptır.
Borçlu Cari Hesap :
Bankalar kredi talebinde bulunan müşterilerine belirli bir rakamla sınırlı bir cari hesap açarak bu hesaptan kredi sınırlan içinde borç para çekmelerini ve yatirmalanna olanak sağlarlar. Bankanın kredi olanağı sağladığı işletmeler adına açtığı bu hesaplarda işletmelerin çektikleri veya yatırdıktan tutarlar kayda alınır. Bir işletme aldığı borçtan fazlasını bankaya yatırmayacağından, bu hesap açık kaldığı sürece bankaya borçlu olacaktır. Bu nedenle bu tür ilişki üzerine açılmış hesaplara borçlu cari hesaplar denir. Borçlu cari hesap kredlerinde bir yılda 4 faiz tahakkuk dönemi vardır. Bu dönemlerin sonlan 31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül, 31 Aralık\'tır. Borçlu cari hesap kredileri için bankaya ödenen faiz 780 Finansman Giderleri Hs. \'m boçlandınr., banka bu faizi işletmelerin aldıkları kredi borçlanna eklediği için 300 Banka Kredileri Hs\'ı alacaklanacaktır.
Borçlu Cari Hesap Türleri :
1. Açık krediler
2. Kefalet karşılığı krediler
3. Maddi teminat karşılğı krediler
Açık Krediler:
Borç alanın imzasından başka bir teminata dayanmayan kredi türüdür. Bu kredilerin limiti, karşılığı olan kredilere göre nisbeten daha düşüktür. Bir kişi yada kuruluşa açık kredi açılabilmesi için:
1. Mali durumunun ve fâaliyet sonuçlarının iyi olması
2. Uzun bir ticari geçmişe sahip olması
3. Ticari ahlakının iyi olması
4. Faaliyet konusunun güvenli olması
5. İşlerinde deneyimli olması
6. O banka şubesinde yeterli ticari mevduatı olması ve komisyonlu işler getirmesi gibi koşullar aranır.
Maddi Teminat Karşılığı Krediler:
Açık kredilerin bankalar açısından geri ödenmeme riski büyüktür. Bu nedenle bankalar kendilerine bir güvence sağlamak için kredi talep eden işletmelerden ya sağlam bir kefil ya da maddi teminat isterler.
Maddi teminat olarak kabul edilebilen varlıklar :
• değerli madenler,
• menkul kıymetler,
• ticari mallar,
• akreditif
• kambiyo senetleridir.
Maddi teminat karşılığı açılan borçlu cari hesaplarda banka, teminat olarak aldığı varlığın değerinin tamamı kadar kredi ödemesinde bulunmaz. Marj denilen, yüzde ile ifade edilen bir kısım kadar noksan ödeme yaparak kendisini güvenceye alır.
B. NAKİT OLMAYAN KREDİLER - TEMİNAT MEKTUBU:
Bankalar müşterilerine nakit kredilerden başka, müşterisi adına kendi saygınlığını ortaya koyarak, onun taahütünü yerine getireceği konusunda 3. Kişi veya kuruluşlara güvence verir, işte verilen bu güvencelere nakit olmayan krediler denir. Bu kredi grubu içinde yer alan en önemli kalem, teminat mektuplarıdır. Bankaların yurt içinde ve yurt dışında bulunan gerçek ve tüzel kişiler lehine bir malın teslimi; bir işin yapılması yada bir borcun ödenmesi gibi konularda muhatap kuruluşlara hitaben verdikleri ve söz konusu yüklenimin yerine getirilmemesi durumunda mektup bedelinin koşulsuz ödenmesi yükümlülüğünü içeren garanti belgelerine teminat mektubu denir.
Teminat mektupları, lehine teminat mektubu verlen kişi veya işletmenin kredi itibarına göre; açık kredi, kefalet karşılığı kredi yada maddi teminat karşılığı verilebilir. Bu işlemde nakdi kredi söz konusu olmadığından banka faiz alamaz, sadece komisyon alır. Banka tarafından işletmeye teminat mektubunun verilmesi mali nitelikte bir olay değildir. Bu işlem ana hesaplarda bir değişme yaratmadığından kayıt zorunluluğu yoktur. Ancak istenirse, bu ilişkinin bilançonun aktifinde ve pasifinde değişme yaratmayan Nazım Hesaplarda izlenmesi mümkündür. Kaydı mutlaka gerekli olan, bankaya verilen komisyondur. Bu komisyon tutarı 780 Finansman Giderleri hesabının borcunda gösterilir.
ÇIKARILMIŞ TAHVİLER
Anonim şirketlerin iktisati devlet teşekküllerinin ve kamu kurumlarının uzun vadeli fon ihtiyaçlarını karşılmak amacıyla çıkardıkları borç senetlerine tahvil denir. Tahvil çıkararak borçlanma halinde uzun vadeli bir yabancı kaynak hesabı olan 405 Çıkarılmış Tahviller Hesabı, Tahvillerin nominal bedelleri ile alacaklandırılır. Çıkarılmış tahvillerin dönemsonlarında işlemiş faizleri muhasebeleştirilir. Hesaplanan faiz 780 Finansman Giderleri Hesabına borç, 381 Gider Tahakkukları Hesabına alacak kaydedilir.
ÜNİTE-12 BORÇLAR
BORÇ
Açık olarak veya zımmen (kapalı olarak) ifade olunan bir anlaşmaya dayanarak, bir başkasına olan kanuni ödeme yükümlülüğüdür.
320. Satıcılar Hs.:
İşletmenin faaliyet konusuyla ilgili mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senetsiz borçların takip edildiği pasif karakterli bir hesaptır.
Kredili (veresiye) olarak alınan mal yada yararlanılan hizmet nedeniyle hesap alacaklandınlır., herhangi bir şekilde ödenmesi durumundaysa borçlandırılır. Hesabın alacak kalanı işletmenin senetsiz borçlarının toplamını gösterir.
İşletme herbir satıcısına olan borçlanın izleyebilmek için Satıcı Hesap Kartı kullanabilir. Yardımcı defterlere kayıt, yevmiye defterinden değil, yevmiye defterindeki kayda-kaynak olan belgelerden yapılır
321. Borç Senetleri Hs.:
Ticari faaliyetlere bağlı olarak verilen bono ve kabul edilen poliçeler sonucu meydana gelen senetli borçların izlendiği hesapatır. İşletmenin aldığı mal ve hizmet karşılığında senet vermesi durumunda hesap nominal değeri (senedin üzerinde yazılı tutar) üzerinden alacaklandınlır, senedin ödenmesi durumdaysa yine nominal değeriyle borçlandınlır.
326. Alınan Depozito ve Teminatlar Hs.:
3.Kişilerin belirli bir işi yapmalanm, aldıkları bir değeri geri vermelerini sağlamak amacıyla ve belli sözleşmeler nedeniyle gerçekleşecek alacağın karşılığı olarak alınan depozito ve teminat niteliğindeki değerlerin takip edildiği hesaptır. Alınan depozito ve teminatlar hesabın alacağına, geri ödendiğinde yada hesaba sayıldığındaysa bu hesabın borcuna kaydedilir.
331. Ortaklara Borçlar Hs. :
Esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri nedeniyle ortaklara borçlar (ferdi işletmelerde şirket sahibine) borçlu bulunduğu hesaptır. Borcun doğması halinde hesap alacaklandınlırken, ödendiğinde hesap borçlandınlır.
335. Personele Borçlar Hs.:
Personelin tahakkuk etmiş olup henüz ödenmemiş net ücret, prim ve ikramiye gibi ücret eklentilerinin ve diğer nedenlerden doğan alacaklannın takip edildiği hesaptır. Tahakkuk eden personele borçlar bu hesabın alacağına ödendiğindeyse borcuna kaydedilir.
Ücret :
Bir üretim faaliyetine bedensel ve düşünsel çaba harcayarak katkıda bulunan kişiye emeğinin karşılığı olarak verilen bedeldir.
Kök Ücret :
İşverenin, çalışanlanna yapmak zorunda olduklan hizmetler karşılığında ödediği bedeldir. İşçilerin çalışmadıkları hafta tatili ve resmi tatil ücretleri de kök ücret içinde yer alır.
Fazla Mesai Ücreti:
Günlük çalışma süresinin dışında fazladan yapılan çalışmalar karşılığında ödenen ücrettir.
Prim :
İşçinin verimini artırmak ve verimli çalışmaya özendirmek amacıyla normal çalışma karşılığı ücretten ayn olarak yapılan ödemeler yada sağlanan menfaatlerdir.
İkramiye :
İşverenler tarafindan, bir buluş karşılığı yada işinde gösterdiği beceri ve basan karşılığında işçiye ödenen bir ücret eklentisidir.
Kasa Tazminatı :
(Mali sorumluluk Tazminatı) Kendi kusuru olmaksızın zarara uğrayan yada uğradığı varsayılan kişiye bu zararını karşılamak amacıyla yapılan ödemelerdir.
Yıllık İzin Ücreti :
Personele yılın belli bir zamanında dinlenmesi için çalışma karşılığı olmaksızın ödenen ücrettir.
Diğer Ücret Eklentileri :
Yemek yardımı, ulaşım yardımı, aile yardımı, yakacak yardımı, konut yardımı, sosyal sigortalar işveren pirimi, kıdem tazminatı gibi ödemelerdir.
İşveren çalıştırdığı personelin brüt ücretlerinden :
• Gelir Vergisi Kanununa göre Gelir Vergisi
• Sosyal Sigortalar Kanununa göre İşçi Sigorta Primi
• Damga Vergisi Kanununa göre Damga Vergisi
• Tasarruf teşvik primi keserek belirli süreler içinde ilgili kurumlara yatırmak zorundadır.
336. Diğer Çeşitli Borçlar Hs.:
Ticari olmayıp diğer hesaplar kapsamına girmeyen çeşitli borçlar bu hesapta izlenir. Borcun doğması halinde alacak, ödenmesi halindeyse borç kaydedilir.
340. Alınan Sipariş Avanstan Hs.:
İşletmenin satış amacıyla gelecekte yapacağı mal ve hizmet teslimleri ile ilgili olarak peşin tahsil ettiği tutarlar bu hesapta izlenir. Alıcılardan alınan avanslar bu hesabın alacağına; malın teslim edilmesi veya hizmetin görülmesi halindeyse borcuna kaydedilir.
Avans :
İleride bir mal yada yaptırılacak hizmet veya bunlara ilişkin olarak yapılacak giderlere sayılmak üzere
önceden verilen yada alınan para veya benzeri değerdir.
360. Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.:
İşletmenin ekonomik faaliyetlerinde bulunmasının sonucu ilgili mali mevzuat uyarınca mükellef veya sorumlu sıfatıyla işletmenin kendisine, personeline, 3. Kişilere ilişkin olarak ödenmesi gereken vergi, resim, harç ve fonların izlendiği hesaptır.
Vergi, resim ve harçların tahakkuk ettirilmesini gerektiren olaylar ve işlemler ortaya çıktıkça hesap alacaklandınlır, ödenmesi halindeyse borçlanır. Yardımcı hesaplan :
• Ödenecek gelir vergisi hs.
• Ödenecek kurumlar vergisi hs.
• Ödenecek damga vergisi hs.
• Ödenecek KDV hs.
• Ödenecek fonlar hs.
Ödenecek KDV'nin Muhasebeleştirilmesi:
İşletmenin l ay süresince yaptığı işlemler sonucu ödediği kdv tutan (Hesaplanan Kdv), aldığı kdv tutarından ( İndirilecek Kdv'den) fazlaysa, fark ay sonunda 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.nın ve onun alt hesabı Ödenecek KDV hs.nın alacağına kaydedilir. Ödeme yapıldığındaysa bu hesap borçlandırılarak kapatılır. ( Hesaplanan kdv - İndirilecek kdv = Ödenecek Kdv)
361. Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hs.:
İşletmenin, personelin tahakkuk etmiş ücretlerinden sosyal güvenlik mevzuatı hükümlerine göre kesintiye tabi tutmakla yükümlü bulunduğu, personele ait emeklilik keseneği ve sigorta primleriyle bunlara ilişkin işveren katılma paylan ve işverence sosyal güvenlik kuruluşlarına ödenecek diğer yükümlülüklerin izlendiği hesaptır.
Kesintiler yapıldıkça bu hesap alacaklandınlır, ödemeler yapıldığındaysa borçlandırılır. Yardımcı Hesaplan :
• Ödenecek Sosyal Sigorta Primleri İşçi payı
• Ödenecek Sosyal Sigorta Primleri İşveren payı
ÜNİTE-13 ÖZKAYNAKLAR
DURAN VARLIKLAR
1. Ödenmiş Sermaye
2. Sermaye Yedekleri
3. Kar Yedekleri
4. Geçmiş yıl Karları
5. Geçmiş Yıl Zararları
6. Dönem Net Karı / Zararı
Özsermaye, işletme sahşp veya ortaklarının bilanço tarihinde işletmeye yapmış olduğu ermaye yatırımlarının tutarını gösteren ödenmiş sermye ile sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıllar karları ve dönemin net karını kapsar. Eğer varsa geçmiş yıllar zararları ve dönemin zararı özsemayeden düşülür.
ÖDENMIS SERMAYE
Ödenmis sermaye ortaklarin sirkete koymayi taahhüt ettikleri esas sermayeden ödemis olduklari tutan ifade eder. Buna göre ödenmis sermaye, esas sermaye ile ödenmemis sermaye arasindaki farktir.
Ödenmis Sermaye = Sermaye - Ödenmemis Sermaye
500 Sermaye Hesabi:
Sermaye, isletme sahibi yada ortaklarin isletmenin kurulusunca koymayi taahhüt ettikleri sermaye paylarinin toplamini ifade eder. Bu sermayeye esas sermaye denir.
501 Ödenmemis Sermaye Hesabi:
Ödenmemis sermaye ticaret sirketlerinde ortaklarca taahhüt edilen sermayenin henüz ödenmemis kismidir. Taahhüt edilen sermaye tutan 501 Ödenmemis Sermaye Hesabinin borcuna, 500 Sermaye hesabinin alacagina kaydedilirken, sermaye taahhütlerinin yerine getirilmesi halinde 501 Ödenmemis Sermaye Hesabi alacaklandinlir.
501 Ödenmemis Sermaye Hesabi, sirket kurulusunda veya sermaye artiraninda sermayenin olusturulmasinda kullanilir. Hesap aktif karakterli olup borç kalani; bilançonun pasifinde esas sermayeden düsülerek ödenmis sermayenin görülmesini saglar.
SERMAYE YEDEKLERI
Sermaye yedekleri kar niteliginde Özsermaye artşları değildir. Bir özsermaye unsuru olan sermaye yedekleri su nedenlerle meydana gelebilir:
• Çikanlmis hisse senetlerinin (anonim sirketlerde) nominal degerinden daha yüksek degerle satilmasi
• İhraç primleri
• Varliklarin yeniden degerlemesi (yemden degerleme artislan)
520 Hisse Senedi Ihraç Primleri Hesabi:
Sermaye artinmina giden anonim sirketin nominal bedelin üzerinde bir fiyat üzerinden hisse senedi çikarmasi durumunda, ihraç fiyati ile nominal fiyat arasindaki fark TTK. Geregince yedek akçe olarak kabul edilir ve 520 Hisse Senetleri Ihraç Primleri Hesabinda izlenir. Hisse senedinin nominal bedeli ile satis fiyati arasindaki farki 520 Hisse Senedi Ihraç Primleri Hesabinin alacagina, satis biçimine göre ilgili hesabin borcuna kaydedilir.
Yeniden Degerleme:
Paranin satin alma gücünün düsmesi nedeniyle bazi varliklarin(maddi duran varliklann, istiraklerin, bagli ortakliklann) cari para primi veya buna yakin bir degerle degerleme yapilarak bugünkü degerine yakin bir degerle gösterilmesidir.
522 Maddi Duran Varliklar Yeniden Degerleme Artislari Hesabi:
Maddi duran varliklann yeniden deserleme sonrasi net aktif degeri (maliyet bedeli-birikmis amortismanlar) ile yeniden degerlemeden önceki net aktif degeri arasindaki fark (net deger artisi) bir Özsermaye hesabi olan 522 M.D.V. Yeniden Degerleme Artislan Hesabinin alacaginda izlenir.
523 Istirakler Yeniden Degerleme Artislari Hesabi:
Isletmenin istirakleri ve bagli ortakliklan bünyesinde yapilan yeniden degerleme dolayisiyla olusan deger artislannin sermayeye eklenmesi sonucunda, bu sermayeden isletmeye isabet eden kismi gösterir.
Isletmenin istirakleri ve bagli ortakliklan bünyesinde yapilan yeniden degerleme dolayisiyla olusan deger artislannin sermayeye eklenmesi sonucunda, isletmeye bedelsiz olarak verilen hisse senetleri ve paylan bu hesabin alacagina, 242 Istirakler veya 245 Bagli Ortakliklar hesaplarinin borcuna kaydedilir.
KAR YEDEKLERI
Kar yedekleri net kann; özsermaye yapisini saglam tutmak, isletmenin devamliligini ve gelismesini ve ortaklar ile alacaklilarin haklarinin korunmasini saglamak ve özsermayede faaliyet sonunda dogabilecek zararlari (azalislari) karsilamak amaciyla dagitilmayarak isletmede alikonulan kisimdir.
Özsermayenin bir unsuru olarak yedek akçe olusturulmasi sermaye sirketleri için sözkonusudur. Yasal bir zorunluluk sonucu olup, olmamalarina göre yedekler: Yasal yedekler, Istege bagli (ihtiyari) yedekler olmak üzere iki grupta toplanabilir. Yasal yedekler,TTK göre olusturulur.
TTK 466 maddesinde, her yil safi kann yirmide birini buluncaya kadar umumi yedek akçe olarak ayrilmasi mecburidir, diyerek sermaye sirketlerinde ayrilmasi yasal olarak zorunlu yedekleri belirlemistir. Ihtiyari yedeklerde yasal zorunluluk yoktur.
Bu yedeklere statü yedekleri denir. Olagan genel kurul toplantisinda yönetim kurulunun teklifi üzerine ayrilan yedeklere olaganüstü yedekler denk. Kâr yedeklerinin ortak özelligi sermaye sirketlerinin önceki dönemde elde ettigi kârdan, izleyen yilda ayrilmis olmalaridir. Dolayisiyla 570 Geçmis Yillar Kârlari Hs borçlandirilir
DÖNEM NET KARI / ZARARI
Faaliyet dönemi kârla kapanırsa özsermayc artan zararla kapanırsa ö/sermaye azalır. Tekdüzen hesap planında işletmenin faaliyet dönemi sonucunda ulaştığı net karı veya zararı göstermek üzere iki hesaplı bir grup oluşturulmuştur:
590 Dönem Net Kan Hesabı:
İşletmenin tüm gelir ve giderleri bir gelir tablosu hesabı olan Dönem Karı ve Zararı Hesabına aktarıldıktan sonra alacak kalanı verirse, bu kalan söz konusu hesabın oorçıanaınıaraK Kapatılması Karşılığında bir bilanço hesabı olan Dönem net karı / zararı hesabına alacak yazılır.
591 Dönem Net Zararı Hesabı (-)
İşletmenin tüm gelir ve giderleri Dönem Kar veya Zararı hesabına aktarıldıktan sonra bu hesap borç kalanı verirse faaliyet dönemi zararla sonuçlanmış demektir. Bu durumda meydana gelen zarar tutan kadar hesap alacaklandınlarak kapatılır.
ÜNİTE-14 GİDERLER ve GELİRLER
İşletmenin özsermayesinde değişme yaratmayan işlemler bilanço hesaplarında muhasebeleştirilir. Buna karşılık işletmenin özsermayesinde artış yaratan gelirler ile azalış yaratan giderler, Gelir Tablosu Hesaplan adı verilen hesaplara kaydolunur.
Gelir tablosu hesaplan içinde yer alan gelir ve gider hesaplan işletmenin ticaret, hizmet veya üretim işletmesi oluşuna ve büyüklüğüne göre çeşitlilik gösterir. Gelir ve gider yaratan olaylar ana faaliyetlere bağlı olarak doğabileceği gibi (olağan gelir ve karlar), işletmede tekran normal olmayan ve ana faaliyet dışındaki bazı işlemler sonucu (olağandışı gelir ve karlar) doğabilir. Gelir tablosundan yararlanarak işletme hakkında karar verme durumunda olanlara bu bilgilerin ayrı ayn sunulması gerekir.
GELİRLER VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Gelir; işletmenin ana faaliyet konusuna giren mal veya hizmet satışlanndan veya ana faaliyet konusu dışında kalan varlıklann satışından; faiz, kira, iştirak (temettü) vb.terinden elde edilen değerlerin brüt tutandır.
Gelir hesaplannın tümü dönem içinde alacaklı çalışır. Yani alacak taraflanna kayıt yapılır.
Tekdüzen Hesap Planında gelir gruplan:
1. Brüt Satışlar
2. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar
3. Olağandışı Gelir ve Karlar
Döneme ak gelirler ilgili gelir hesabına kaydedilir. Ancak gelecek döneme ait geiir sözkûnusu ise bu tutarlar dönemsellik ilkesi gereği Gelecek Yıllara ait gelirler hs'na kaydedilir. Dönem sonunda bu hesaptan çıkartılarak Gelecek Aylara Ait Gelirler Hs'na kaydedilir.
GİDERLER VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Gider, gelir sağlama amacıyla meydana gelen varlık tükenmeleridir. Giderler işletmelerin özsermayelerinde azalışa yol açar. Giderler, işletmelerin türüne (ticaret işletmesi, hizmet işletmesi yada üretim işletmesi oluşuna) ve büyüklüğüne göre çeşitlilik gösterir. Gider Hesaplannın tümü dönem içinde borç yanlı çalışır. Yani borç taraflanna kayıt yapılır. Tekdüzen Hesap Planında; faaliyet ve finansman giderlerinin, dönem içinde doğduklarında gelir tablosu hesaplan içinde yer alan 6 sayısıyla başlayan gider hesaplanna kaydedilmeyip; 7. Gruptaki maliyet hesaplanna kaydedilmesi ve dönemsonlanyla ilgili gelir tablosu hesaplanna aktarılması öngörülmüştür.
Faaliyet ve finansman giderlerinin dışındaki giderler doğrudan kodu 6 sayısı ile başlayan gider hesaplanna kaydedilmektedir. Muhasebe Sistemi Uygulama Tebliği, dönem içinde oluşan maliyet giderlerin 7. Grupta 7/A veya 7/B seçeneklerinden biri ile izlenmesi istenmektedir. Ticaret işletmeleri aktif ve satış toplanılan ne olursa olsun 7/A veya 7/B seçeneklerinden istedikleri birini uygulayacaklardır. 7/A seçeneğinde giderler büyük defterde fonksiyon esasına göre bölümlendirilir.
Bu hesaplarda toplanan giderler 6. Sınıftaki gelir tablosu gider hesaplanna aktanlmaktadır. Faaliyet giderleri, üretim ve satış maliyetlerine yüklenmeyen işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili giderleri ifade eder. 7/A seçeneğini benimseyen bir ticaret işletmesinin kullanacağı faaliyet ve finansman giderlerine ilişkin hesaplar şunlar olacaktır;
760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hs.
770 Genel Yönetim Giderleri Hs.
780 Finansman Giderleri Hs.
7/B seçeneğinde maliyet giderleri büyük defterde çeşit esasına göre izlenmektedir. Bu hesaplarda biriken giderler dönemsonlannda düzenlenen gider dağıtım tabloları aracılıyla fonksiyonlarına dönüştürülür ve 6. Sınıftaki gelir tablosu gider hesaplarına aktarılır. Bu seçeneği uygulayacak işletmeler 79. Gruptaki hesaplan kullanırlar:
790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hs.
791 İşçi Ücret ve Giderleri Hs.
792 Memur Ücret ve Giderleri Hs.
793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler Hs.
794 Çeşitli Giderler Hs.
795 Vergi Resim ve Harçlar Hs.
796 Amortisman ve Tükenme Paylan Hs.
797 Finansman Giderleri Hs.
798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hs.
GELİR TABLOSU
A. Brüt Satışlar
1. YIS
2. YDS
3. Diğer Gelirler
B. Satış indirimleri (-)
1. Satıştan iadeler
2. Satış ıskontoları
3. Diğer indirimler
C. Net Satışlar
D. Satılan Malın maliyeti (hammadde maliyeti) (-)
1. Satılan mamuller maliyeti
2. Satılan ticari mallar aliyeti
3. Satılan hizmetler maliyeti
4. Diğer satışların maliyeti
BRÜT SATIŞ KÂRI / ZARARI
E. Faaliyet Giderleri (-)
1. Araştırma Geliştirme Giderleri
2. Pazarlama satış ve dağıtım giderleri
3. Genel yöneti giderleri
FAALİYET KÂRİ / ZARARI
F. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
l .İştiraklerden temettü gelirleri
2.Bağlı ortaklıklardan teettü gelirleri
3.Faiz gelirleri
4.Komisyon gelirleri
5.Konusu kalmayan karşılıklar
6.Menkul kıymetler satış kârları
7.Kambiyo kârları
8.Reeskont faiz gelirleri
9.Diğer olağan gelir ve kârlar
G. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-)
l .Komisyon giderleri
2.Karşılık giderleri
3.Menkul kıymet satış zararları
4.Kambiyo zararları
5.Reeskont faiz giderleri
6.Diğer olağan gider ve zararlar
H. Finansman Giderleri (-)
l .Kısa vadeliborçlanma giderleri
2.Uzun vadeli borçlanma giderleri
A. OLAĞAN KÂR / ZARAR
İ. Olağandışı gelir ve kârlar
1. önceki dönem gelir ve karlar
2. Diğer olağandışı gelir ve kârlar
J. Olağandışı gider ve zararlar (-)
1. Çalışmayan kısım gider ve zararları
2. Öneki dönem gider ve zararları
3. Diğer olağandışı gider ve zararlar
B. DÖNEM KÂRI / ZARARI
K. Dönem kân vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları
C. DÖNEM NET KARI / ZARAR
ÜNİTE-15 ENVANTER İŞLEMLERİ
İşletmelerde bir hesap dönemi içinde meydana gelen mali nitelikteki işlemlerin belgelere dayanılarak ilgili hesaplara kaydedilmesinden sonra çıkarılan genel geçici mizan, dönemsonu (envanter) bilgileri olmaksızın bilançonun ve gelir tablosunun düzenlenmesine olanak vermez.
Genel geçici mizandan yararlanmak suretiyle dönemsonu bilançosunun ve dönemin gelir tablosunun hazırlanamama nedenlerinin başlıcalan şunlardır:
1- Mal hareketleri, aralıklı envanter bilgilerine göre muhasebeleştirildiğinde eldeki malların değerini ilgili hesap kalanından saptama olanağı yoktur
2- Mal hareketleri, devamlı envanter yöntemine göre kayda alınmış olsa bile hesap dönemi içinde fire, çalınma, kaybolma gibi miktar azalışlarına, neden olan olaylar ile modası geçme, fiyat düşmesi vb. nedenlerle meydana gelen değer azalışları sonucu Ticari Mallar Hesabı mevcut malların değerini göstermeyebilir.
3- Mal dışında kalan diğer varlıklarda çeşitli nedenlerle gerçek durum ile hesaplarda görünenler arasında farklar olabilir. Örneğin, Kasa Hesabında görülen para ile sayım sonucu bulunan tutar arasında çalınma, fazla veya eksik ödeme ve tahsilat gibi nedenlerle denklik bulunmayabilir.
4- Bazı alacakların tahsili şüpheli duruma düşmüş, bazı alacakların tahsil olanağı tamamen ortadan kalkmış yani değersiz duruma düşmüş olabilir.
5- Dönemsonunda portföyde bulunan alacak senetlerinin nominal değerleri ile tasarruf değerleri(bilanço günündeki peşin değeri) aynı değildir.
6- Portföydeki hisse senetlerinde alış bedellerine göre değer düşmeleri meydana gelmiş olabilir.
7- Amortismana tabi duran varlıklarda değer kayıpları (aşınma, yıpranma, teknolojik yeniliğini kaybetme gibi nedenlerle olmuştur. Enflasyona bağlı olarak bu duran varlıkların hesaplardaki değerleri, cari (piyasa) değerlerini göstermekten uzaklaşmış olabilir.
8- Tahakkuk etmiş (doğmuş) fakat henüz tahsil edilmemiş gelirler ile ödenmemiş giderlerin kayıtlan unutulmuş olabilir.
9- Gelir ve gider hesaplarında gelecek yıllarda gelir ve gider olarak gerçekleşecek tutarlar olabilir. Bu nedenle dönem ayarlamalarının yapılması gerekebilir.
10- Bazı mali nitelikteki işlemlerin kayıtlan unutulmuş olabilir.
11- Dönem içinde yanlış hesaplara kayıtlar yapılmış olabilir. Yapılan kayıtlarda tutar hataları bulunabilir.
Hesap dönemi başında işletmenin varlık ve borçlan ile hesaplarda görülen değerler aynı olduğu halde hesap dönemi sonunda çıkarılan genel geçici mizanda yukarda belirtilen nedenler sonucu sözkonusu değerlerde farklılıklar meydana gelebileceğinden dönemsonu işlemlerine diğer bir değişle envanter işlemlerine gerek vardır.
Ancak bu şekilde, işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçlan hakkında doğru bilgiler veren bilanço ve gelir tablosu hazırlanabilir.
ENVANTER-DÖNEMSONU İŞLEMLERİ
İş hayatında envanter sözcüğü, bazen işletmenin mevcut, alacak ve borçlannın dökümünü gösteren listeler için kullanıldığı gibi; bazen de stoklann miktar ve değerlerini ifade etmek için kullanılmaktadır.
Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanununda envanter sözcüğü yerine Envanter Çıkarma işleminin tanımlandığını görmekteyiz.
Envanter Çıkarmak ; saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek suretiyle bilanço günündeki mevcutları, alacaklan ve borçlan kesin bir şekilde ve dokumlu olarak tespit etmektir. Envanter çıkarma işlemi sayım ve değerleme olmak üzere iki aşamalı yapılmaktadır.
Envanter- dönemsonu işlemleri; sayım, değerleme ve dönemsonu kayıtlannın yapılmasını kapsayan bir süreçtir.
Envanter İşlemleri
1. Muhasebe içi envanter
2. Muhasebe dışı envanter olmak üzere iki aşamadan oluşur.
MUHASEBE DIŞI ENVANTER
İktisadi varlıkların büyük defter hesaplarında yer alan değeri dikkate alınmaksızın bu varlık ve borçların tek tek sayılması, kontrol edilmesi ve değerlenmesiyle yapılır. Bilançonun hazırlanması muhasebe dışı envantere dayanır.
İşletmenin yapısına en uygun bir biçimde ve dokumlu olarak çıkarılan envanter, bilançonun doğru ve güvenilir olmasını sağlayacaktır. Ticaret kanunu ve vergi usul kanununda tanımı yapılan ve yılda en az bir kez yapılması zorunlu olan envanter muhasebe dışı envanterdir.
Envanter Çıkarma Zamanı ve Hesap Dönemi
İşletmelerin kuruluş tarihlerinde ve sonra da her hesap dönemi sonunda envanter çıkarmaları gerekmektedir. Genel olarak hesap dönemi 12 aylık normal takvim yılıdır. Hesap dönemi sonunda çıkarılan envanter, izleyen hesap döneminin dönembaşı envanterini oluşturur.
Bazı durumlarda faaliyet süresi bir takvim yılından daha kısa olduğu halde bu süreler, bir hesap dönemi sayılır; envanter çıkarılır, ona bağlı olarak da bilanço düzenlenir. Elde edilen kazançlar bir yılın kazancıymış gibi vergilendirilir. Takvim yılı içinde işe başlayan ve işi bırakan mükellefler, işe başlama ve işi bırakma tarihlerinde envanter çıkarır ve bilanço düzenlerler.
Bir önceki takvim yılı içinde faaliyette olup da takvim yılı içinde işi bırakanlar, işi bırakma tarihinde envanter çıkarır ve bilanço düzenlerler. Takvim yılı içinde işe başlayıp devam edenler, işe başlama tarihinde ve takvim yılı sonunda envanter çıkarır ve bilanço düzenlerler.
Sayım İşlemleri
Envanter çıkarma işlemi iki aşamadan oluşur. Bunlardan birincisi, envantere hazırlık aşaması; ikincisi sayım işlemidir. Envanter hazırlıkları, işletmede bulunan varlıkların türler itibariyle sınıflandırılmasıyla başlar. İşletmelerde tüm varlıkların özellikli malların sınıflandırma işlemi esasen önceden yapılmış olması ve bunun işletmenin faaliyet süresince devam ettirilmiş olması gerekir. Her büyüklükteki işletmede, özellikle endüstri işletmelerinde, bu düzenin önemi büyüktür.
Envanter çıkarılırken en önemli noktalardan biri mevcut malların doğru sayımıdır. Mallar, işletmenin faaliyet sonuçlarım etkileyen önemli varlık kalemi olduğundan bunların doğru sayılmaması, mali durumun ve faaliyet sonucunun yanlış belirlenmesine neden olacaktır. Bu bakımdan doğru sonuçlara ulaşabilmek için malların tipleri, modelleri, kaliteleri vb. özellikleri dikkatten uzak tutulmamalıdır.
Envanter Defteri ve Listeleri
İşletmelerin bilanço günü itibariyle yaptıkları muhasebe dışı envanterde saptanan tüm varlık ve borçlan dokumlu olarak envanter defterine kaydolunur. Ayrıca, düzenlenen dönemsonu bilançosu da bu deftere geçirilir. Defter az yapraklı bir ticari defter olabileceği gibi ihtiyaç duyulan bilgilerin yazılmasına olanak sağlayan sütunları içerecek şekilde özel olarak da bastırılabilir.
Envanterde Değerleme:
Değerleme işlemi, muhasebe dışı envanterin sayımdan sonraki aşamasıdır. Bir işletmenin varlık ve borçlarının bilanço günündeki değerlerinin tespit ve takdiridir şeklinde tanımlanabilir.
Değerlemenin amacı
İşletmenin belirli bir andaki iktisadi ve mali yönden gerçeğe en yakın durumunu ve hesap dönemi sonucunu (kar veya zararını) tespit etmektir. Bu amaçla işletmeye ait tüm varlıklar sayılıp miktarları tespit edildikten sonra tek para birimiyle (TL) çarpılarak değerleri hesaplanır.
Değerleme olayı, kullanılan değerleme ölçülerine göre işletmenin iktisadi ve mali durumunun bilançodaki görünümünü ve faaliyet sonucunu (kar veya zaran) etkileyecektir. Değerlemede kullanılacak ölçü ve yöntemler çeşitlidir. Bu ölçü ve yöntemlerin, Ticaret Kanununda, Vergi Usul Kanununda belirlenmiştir.
Türk Ticaret Kanununda Değerleme:
Türk Ticaret Kanununda şahıs işletmeleri ve şahıs şirketleri, ticari bilançolarını düzenlerken değerleme ölçülerinin seçiminde genel olarak serbest bırakılmışlardır. İşletme sahibi yada ortaklar tüm mal varlıklarıyla üçüncü kişilere karşı sorumlu olduklarından bir varlığı değerlemede maliyet değeri ile piyasa değerinden birini seçebilir.
Sermaye şirketlerinin üçüncü kişilere karşı sorumlulukları nominal (esas) sermayeleri ile sınırlı olduğundan bu kişilerin şirketten alacaklarını güvence altına almak amacıyla yüksek değerle değerlemeyle ticari kan yüksek göstererek, sermayenin kar payı olarak dağıtılmasına engel olunmak istenmiştir.
Bu nedenle Ticaret kanunu, sermaye şirketlerinde değerleme için bir tavan, yani üst sınır koymuştur. Başka bir anlatımla Ticaret kanununda sermaye şirketleri için düşük değerle değerleme esastır.
Muhasebe İlkelerine Göre Değerleme
İşletmeyle ilgili kişi ve kuruluşların bilgi ihtiyaçlarını tatmin edecek nitelikte mali tabloların hazırlanmasına olanak sağlamak üzere muhasebede çok sayıda ilkeler uygulanır. Yaygın olarak benimsenmeleriyle "genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri" adım alan bu ilkelerde.
Maliyet fiyatıyla değerleme Maliyet fiyatı ile piyasa fiyatından düşük olan ile değerleme şeklinde değerleme ölçülerini görmekteyiz. Bu ölçüler çeşitli bilanço kalemlerinin değerlemesinde esas alınmaktadır.
Muhasebe ilkeleri genellikle ticaret kanununun bu konudaki hükümlerine ters düşmez; çoğu noktalarda açıklık getirerek muhasebe uygulamasının gelişmesine yardımcı olur.
Vergi Usul Kanununda Değerleme ve Değerleme Ölçüleri
VUK'nun 258. Maddesi değerlemeyi "vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tesbitidir" şeklinde tanımlamaktadır. Dönemsonu bilançosu, dolayısıyla o dönemin kar veya zaran değerleme sonucu ortaya çıkacaktır.
Çünkü, Gelir Vergisi Kanununun 38. Maddesi ticari kazancı (vergi matrahını) teşebbüsün dönemsonu ve dönembaşı özsermayelerinin karşılaştınlması sonucu ortaya çıkan olumlu fark olarak tanımlar.
Özsermaye de varlıklann ve borçların değerlemesiyle belirlenecektir. Değerlemede varlık ve kaynak kalemlerinin herbiri tek tek ele alınır ve değerlenir. Değerlemede kullanılacak değerleme ölçüleri; maliyet bedeli, borsa rayici, tasarruf değeri, mukayyet değer, itibari değer, vergi değeri, rayiç bedel, emsal bedeli ve emsal ücretidir.
MUHASEBE İÇİ ENVANTER
Muhasebede dönemsonu işlemlerinin tamamlanabilmesi için muhasebe dışı envanterde sayım ve değerleme işlemlerinden elde edilen veri ve bilgilerin muhasebe içi envanter işlemleriyle bütünlüğe kavuşturulması gerekir.
Muhasebe dışı envanter yapıldıktan; yani işletmeye ait tüm mevcut alacak ve borçlar sayılıp, ölçülüp, TL cinsinden değerleri genel geçici mizandaki rakamlarla karşılaştın!
Eğer bu değer rakamları arasında bir denklik varsa yapılacak bir işlem yoktur.Hesaplarda görülen değerler ile muhasebe dışı envanter sonucu bulunan değer arasında fark çıkarsa, gerçek değerler envanter defterine kaydedilenler olduğundan hesaplarda bu değerleri verecek şekilde envanter (dönemsonu) kayıtlan ile hazırlanır ve düzeltilir.
Bu aşamada muhasebe defter ve belgelerinde şu işlemler yapılır:
l - Genel geçici mizan hazırlanır.
Büyük defterdeki ana hesaplann mizanı
Yardımcı defterdeki yardımcı hesaplann mizanı
2- Muhasebe dışı envanterden edinilen bilgilere göre dönemsonu kayıtlan yapılır.
Varlık ve borçlann sayım kontrol ve değerlemesiyle ilgili kayıtlar; gerçekleşen kar veya zararlann kaydı
Dönem içinde yapılmış hatalı kayıtlann düzeltilmesi
Unutulan işlemlerin kaydedilmesi
Gelir ve giderde dönem ayarlaması
Gelir ve gider hesaplannın "690 Dönem Kan ve Zaran Hesabı"na devredilerek kapatılması.
3- Kesin mizan hazırlanır.
Büyük defterdeki ana hesaplann mizanı
Yardımcı defterdeki yardımcı hesaplann mizanı
4- Mali tablolar düzenlenir
Bilançonun düzenlenmesi
Gelir tablosunun düzenlenmesi
5- Kapanış kayıtlan yapılır
Yevmiye defterinde
Yardımcı defterlerde
TİCARİ KAR VE MALİ KAR KAVRAMLARI
Ticaret kanunu ile aynı paralelde olan muhasebe ilkelerine göre saptanan kara ticari kar, vergi kanunlanna uyularak saptanan kara da mali kar (vergi kan) denir.
Ticari kar ile mali kann birbirinden farklı oluşu; ticaret kanunu (ve muhasebe ilkeleri) ile vergi kanunlannda işletme kânmn farklı açılardan ele alınmış olmasından ileri gelmektedir.
Kâr, vergi kanunlannda vergilendirme yönünden; ticaret kanununda (ve muhasebe ilkelerinde) ise, üçüncü kişilerin haklannı koruma açısından ele alınmıştır. İşletmeler ticaret kanununda belirtilen üst sının aşmamak koşuluyla varlıklannı diledikleri değerleme ölçüleriyle değerlemekte serbesttirler.
Ticari kân saptamak için işletme faaliyetleri sonucunda oluşan giderlerin tümü, hiçbir koşula bağlı olmaksızın dönemin gelirlerinden indirilebilir. İşletme, muhasebe ilkeleri ışığında gerekli amortisman ve şüpheli alacak karşılığı ayırarak dönemin kanndan düşebilir.
Ticaret kanununda ve muhasebe ilkelerinde ihtiyatlılık kavramı gereği düşük değerle değerleme yaklaşımına karşılık, Vergi Usul Kanunu kural olarak taban sının belirlemiş olup, bu ölçülerin altına inilemez. Çünkü vergi yasalannın bir amacıda vergi adaletini sağlamaktır.
Aynca vergi kanunlanmızda bazı giderlerin kardan (ticari kazançtan) düşürülmesini önleyen hükümler bulunmaktadır. Bu arada bazı gelirler de vergiden istisna tutulmuştur. Bu nedenlerle ticari kâr ve mali kâr tutarlan genellikle birbirinden farklı olmaktadır.
ÜNİTE-16 DÖNEN VARLIKLARIN ENVANTER İŞLEMLERİ
100 KASA HESABI
Kasa Hesabı bir dönen varlık (aktif) hesabı olup, borç kalanı verir. Bu kalan kasadaki mevcut parayı gösterir. Kasa hesabı kalanı ile kasa mevcudu kalanı arasında fark varsa, bu fark kasa fazlası veya kasa noksanı şeklinde ortaya çıkar.
Kasa Denkliği:
Kasa mevcudu ile kasa hesabı kalanının eşit olması; kayıt işlemlerinin, tahsilatlarının ve ödemelerin tam ve doğru yapıldığını gösterir. Böyle bir durumda kasa hesabı ile ilgili bir kayıt yapılmaz.
Kasa Noksanı:
Ödenmesi gereken tutardan yanlışlıkla fazla ödeme veya eksik tahsilat ya da bir miktar paranın çalınması gibi nedenlerle kasa mevcudu, kasa hesabının borç kalanından noksan olabilir.
Böyle bir durumda kasa hesabında düzeltme yapılır. Çünkü esas olan, sayımda bulunan kasa mevcududur. Bu balamdan noksanlığın nedeninin bulunması ve ortaya çıkan duruma göre kayıt yapılması gerekir.
Kasa noksanının nedeni daha başlangıçta belirlenirse (o gün içinde ), bu durumda; Kasa Hesabı alacaklandınlırken. noksanlığın kaynağı île ilgili hesap borçlandırılır.
Kasadaki noksanlık, noksanlığın nedeninin bilinip bilinmemesine göre kayda alınır. Noksanlığın nedeni bilinmiyorsa, önce 100 Kasa Hesabına alacak, 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları ana hesabı ve Kasa Noksanı yardımcı hesabına borç kaydedilir.
Bu kayıttan sonra noksanlığın nedeni araştırılır, nedeni bulunursa bağlı olarak uygun kayıtlar yapılır. Donemsonunda envanter işlemleri sırasında nedeni saptanamayan kasa noksanları, duruma göre ya sorumlu personelden tahsil edilir yada 689 Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabının borcuna devredilerek dönemin karından düşülür.
Kasa Fazlası:
Sayım sonucu bulunan fiili kasa mevcudu, kasa hesabının borç kalanından büyük olduğunda kasa fazlasından söz edilir. Kasa fazlası eksik ödeme veya fazla tahsilat nedeniyle oluşur. Kasa mevcudu ile kasa hesabı kalanı arasında bir fark ortaya çıktığında, kasa hesabı fiili duruma göre düzeltilir.
Çünkü esas olan sayım sonucu bulunan kasa mevcududur. Kasa fazlasının nedeni aynı gün içinde belirlenirse, kasa hesabı borçlandırılır, buna karşılık fazlalığın kaynağı ile ilgili hesap alacaklandınlır.
Kasadaki fazlalık, fazlalığın nedeninin bilinip bilinmemesine göre muhasebeleştirilir. Kasa fazlasının nedeni bilinmiyorsa 100 Kasa Hesabına borç, 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları ana hesabı ve kasa fazlası yardımcı hesabına alacak kaydedilir.
Bu kayıttan sonra kasa fazlasının nedeni araştırılarak bulunduğunda nedene bağlı olarak uygun kayıtlar yapılır.
Donemsonunda envanter işlemleri sırasında nedeni saptanamayan kasa fazlası, 697 Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabının alacağına devredilerek dönemin karına eklenir.
101 ALINAN ÇEKLER HESABI
İşletmenin emrine düzenlenmiş veya ciro edilmiş, ancak henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çeklerin kaydedilmesi ve izlenmesi için kullanılan bir hesaptır.
Alınan çekler hesabın borcuna, tahsil edilen veya başkasına ciro edilen çekler hesabın alacağına kaydedildiği için eğer henüz tahsil edilmeyen çekler varsa, hesap borç kalanı verir. Dönemsonu envanterinde eldeki çek mevcudu ile hesap kalanının eşitliği aranır.
Hesap kalanı ile çek mevcudu arasında fark olursa, farkın nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre muhasebe kaydı yapılır.
102 BANKALAR HESABI
İşletmelerin bankaya yatırdıkları ve çektikleri ticari mevduatlarının kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Yatırılan paralar bu hesabın borcuna, çekilen paralar ise alacağına kaydedilir. Buna göre hesabın borç kalanı işletmenin bankalardaki ticari mevduatını, yani parasını gösterir.
Belirli dönemlerde ve özellikle dönemsonu envanteri nedeniyle yıl sonunda bankalar hesabı ile yardımcı hesaplan ile bankalarda tutulan işletmeye ait hesapların karşılıklı tutarlılığı araştırılır. Bankalardaki mevduatın muhasebe dışı envanteri, bankalardan gelen hesap özetleri (ekstre) ile, işletmedeki bankalar hesabının ve yardımcı hesapların karşılaştırılması şeklinde yapılır.
Bu karşılaştırmada fark saptanırsa, farkın giderilmesi için gerekli kayıtlar yapılır. Karşılaştırmada fark çıkmazsa, yani tüm işlemler doğru kaydedilmiş olsa bile, eğer ticari mevduata faz veriliyorsa, tahakkuk eden faiz kadar fark bulunacaktır.
Bankaların hesap özetleri ile işletmenin her bir banka nezdindeki hesabını karşılaştırmadan önce. bihük defter hesabı olan Bankalar Hesabı ile bu hesabın her bir banka için açılan yardımcı hesaplarının karşılıklı kontrolünün yapılarak varsa, unutulan ve yapılan hataların giderilmesi gerekir. Bu işlemlerden sonra; Hesap özetlerine göre saptanan hatalı ve eksik kayıtların düzeltilmesi ve Faizlerin kayda alınması gerekir.
Banka hesap özetleri ile işletmedeki bankalar hesabının karşılaştırılması sonucu şu üç durum ortaya çıkabilir:
1. Hesap özetlerindeki tutarlar, bankalar hesabındaki tutarlarla uygun olabilir.
2. Yatınlan veya çekilen paralardan bir kısmı işletmenin yada bankaların hesabına kaydedilmemiş olabilir.
3. Yatınlan veya çekilen paralardan bir kısmı işletmenin yada bankaların hesaplarına tutar olarak yanlış kaydedilmiş olabilir.
Birinci durumda düzeltilecek bir durum yok demektir. Dolayısıyla hesaplan düzeltici nitelikte herhangi bir kayda gerek olmayacaktır. ikinci ve üçüncü durumlarda ise, hatayı yapan taraf düzeltir.
110 HİSSE SENETLERİ HESABI
İşletmenin geçici yatırım nmncıyh nldığ: ve;, c. saltığı hisse senetlerinin kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Satın alınan hisse senetleri.alış bedeli üzerinden hesabın borcuna, satılan hisse senetleri yine alış bedeli üzerinden hesabın alacağına kaydedildiğinden herhangi bir tarihte bu hesabın borç kalanı, eldeki mevcut hisse senetlerinin alış değerini gösterir.
Dönem içinde hisse senetlerinin satışından elde edilen kar 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hesabının alacağına, meydana gelen zarar da 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabının borcuna kaydedilir.
Hisse senetlerinin de kasa ve diğer iktisadi varlıklarda olduğu gibi bilanço gününde mevcutlarının saptanması gerekir, işletmenin kasasında bulunan veya kiralanan banka kasasında Korunan hisse seneden tek tek sayılarak ö/elliklerini belirten bir şekilde envanter defterine veya listelerine kaydolunur.
Hisse senetleri ana hesabı ile yardımcı hesaplar arasında mizan yapıldıktan sonra sayım sonucu bulunan hisse senetleri tican defterde kayıtlı olandan miktar olarak eksik veya fazla olursa aynen kasa noksanı veya kasa fazlasında olduğu gibi ayarlama kayıtları yapılır.
Muhasebenin ihtiyattık kavramının bir sonucu olarak, piyasa alış değerinin altına inen hisse senetleri, piyasa değeriyle değerlenir ve değer azalışı için karşılık ayrılır. Bu amaçla hisse senetlerindeki değer azalışları 654 Karşılık Giderleri Hesabına borç, aktif düzenleyici pasif karakterli bir hesap olan 119 Menkul Kıjmetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabına alacak kaydedilir
111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI HS
Bilindiği gibi cüzdandaki tahvil, senet ve bonolar, onları çıkaran kesime göre 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabında izlenir. Hisse senetlerinde olduğu gibi tahvil vb.leri dönemsonunda sayılır ve kayıtlarla doğruluğu kontrol edilir.
Fark olması halinde, farkın (noksan veya fazlanın) nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre defter kayıtlan ve fiili (gerçek) durum yapılacak ayarlama kaydıyla birbirine denk hale getirilir.Nedeni bulunmayan noksan veya fazlalar 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına veya 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alınır ve uygun bir süre bekletilir.
Ancak farkların nedeninin bulunamayacağı kanısına varılırsa, bu farklar niteliklerine göre; 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabının borcuna veya 679 Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabının alacağına devredilir. Tahvillerin bilanço gününe kadar, yani 31 Aralık tarihine kadar işlemiş faizleri varsa, bu faizlerin o gün tahsil edilme durumuna bakılmaksızın, tahakkuk yoluyla 642 Faiz Gelirleri Hesabında kayda alınır.
120 ALICILAR HESABI
Dönem sonlarında müşterilerden olan senetsiz alacakların envanter işleminin ilk aşamasında alıcılar yardımcı defterinde her müşteri için açılmış yardımcı hesaplar ile 120 Alıcılar Hesabı arasında bir mizan yapılır.
Yardımcı müşteri hesaplarının borç ve alacak toplamlarının Alıcılar Hesabının borç ve alacak toplamına eşit olması gerekir. Bu eşitlik yoksa, büjıik olasılıkla yardımcı hesaplarda bir unutma veya yanlış kayıt vardır.
Bu durum saptanarak düzeltilir. Bazı işletmeler senetsiz alacaklı oldukları müşterilerine mutabakat sağlamak amacıyla, aynen bankalar gibi hesap özeti gönderirler yada hesap kalanlarını bildirirler.
Her iki tarafın hesaplarını kontrolleri sonucunda bazı farklılıklar ortaya çıkmışsa bunların nedeni araştırılıp bulunduktan sonra gerekli düzeltmeler yapılır.
121 ALACAK SENETLERİ HESABI
îşletmeye giren ve işletmeden çıkan alacak senetlerinin nominal değerleriyle borçlanan ve alacaklanan bir varlık hesabıdır. Bu nedenle dönemsonunda envanter işlemleri sırasında cüzdanda mevcut alacak senetlerinin nominal değerleri toplamı ile hesap borç kalanının birbirine eşitliği aranır.
Tabi ki. tahsile veya teminat verilen senetler varsa, bunlarda dikkate alınır. Envanter çıkarılırken, envanter listesine geçirilen alacak senetleri ya mukayyet (kayıtlı) yada tasarruf değeriyle (peşin değerle) değerlenerek bilançoda gösterilir.
Envanter listesindeki alacaklı senetlerinin değerlemesinin mukayyet (kayıtlı) değerle yapılması tercih edilmişse ve Alacak Senetleri Hesabında herhangi bir hata yapılmamış ise ve unutulan işlem de yoksa, hesabın borç kalanı bilançonun aktifinde aynen görülecektir.
Yani herhangi bir envanter kaydı yapılmayacaktır. Alacak senetleri tasarruf değeri (peşin değer) ile değerlenecek ise, cüzdandaki alacak senetlerinin nominal (itibari) değen ile peşin değeri (tasarruf değeri) arasındaki farkın kayda alınması gerekir.
Bu fark her bir alacak senedinin vadesi ile değerleme günü (bilanço günü) arasındaki sürenin faizleri toplamına eşittir.
128 ŞÜPHELİ ALACAKLAR
Senetli veya senetsiz alacakları tahsil edebilme olasılığı bakımından;
• Normal alacaklar
• Şüpheli alacaklar
• Değersiz alacaklar
şeklinde üç gruba ayırabiliriz.
Normnl alacaklar vndeleri geldiğinde veya istenildiğinde tahsil edileceğinden şüphe duyulma} an alacaklardır.
Şüpheli alacakları genel olarak, ihtilaflı olan ve istenilmesine karşın borçluları tarafından ödenmeyen alacaklar olarak tanımlayabiliriz.
Henüz tahsil edilme olanağı kesin olarak ortadan kalkmamışta olsa, bu tür alacakları normal alacaklardan ayırmak ve şüpheli olduklarını göstermek için ait olduğu 120 Alıcılar. 121 Alacak Senetleri hesaplarından çıkarılarak, 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına aktarılır.
İhtıyatlılık kavramı gereği ayrıca, şüpheli duruma düşen alacağın değeri kadar bir tutar 654 Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydedilir. Söz konusu gider hesabının karşılığında alacaklanan hesap Şüpheli Alacaklar Hesabı olmayıp, aktifi düzenleyen pasif karakterli bir bilanço hesabı olan 129 Şüpheli Ticari Alacak Karşılığı Hesabı olacaktır.
121 A.Senetleri (protesto)
121 A.Senetlen (cüzdan)
654 Karşılık giderleri
129 Şüpheli T.A.Karşıhğı
Değersiz alacaklar tahsil olanağı bulunmayan senetli veya senetsiz alacakları ifade eder. Bu alacağın tahsil edilemeyeceği konusunda mahkeme kararının bulunması veya inandırıcı yazılı belgelerle tahsiline olanak kalmadığının saptanması durumunda o alacak değersiz alacak olarak nitelendirilir. Normal alacak bir anda değersiz duruma düşmez. Daha önce şüpheli duruma düşer.
Şüpheli duruma düştüğünde karşılık ayrılarak gider yazıldığından, değersiz duruma düşme aşamasında söz konusu alacak; 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı borçlandırılarak ve 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı alacalandırılarak kayıtlardan çıkarılır.
129 Şüp.Tıc.Alacaklar Karşılığı
128 Şüpheli Ticari Alacaklar
STOKLAR
Dönem sonundaki mal mevcudu dönem kannı veya zararını etkilediğinden malların sayım ve değerlemesi büyük önem taşır. İşletme mal ile ilgili işlemleri hangi yönteme göre yürütürse yürütsün, dönem sonunda sahip olduğu malların değerim hesaplamak için önce fiili sayım yapmak ve sonra mevcut miktarları birim maliyet değerleri ile çarpmak zorundadır.
Ticaret işletmelerinde dönem sonunda mal sayım işlemi, mal türü ve miktarı artıkça oldukça zaman alan önemli bir iş olarak ortaya çıkar. Nitekim bazı işletmelerin fiili sayımının daha sağlıklı yapılabilmesi için dönemsonlannda birkaç gün kapalı tutuldukları da görülür. Böylece mal sayımını etkileyecek alım satım işlemleri önlenmiş olur.
Buna olanak olmadığında, dönem sonuna yakın günlerde genellikle iş saatleri dışında yapılan sayım sonuçlarını gösteren sayım kartları, malların bulunduğu dolap, raf gibi yerlere asılır. Alış ve satışlar oldukça bu kartlar üzerine işlenir.
Dönemsonlannda mevcut ticari malların değerini ve dönem karını veya zararını doğru olarak saptayabilmek için
malların sayımında aşağıdaki hususlarında gözönünde tutulması gerekmektedir.
• İşletmede bulunmasına karşın işletmenin mülkiyetinde olmayan; fatura edilip bedeli hesaplara alınmış, ancak henüz gönderilmemiş olan müşterilere ait mallar; iade faturası düzenlenip bedeli hesaplara alınmış, buna karşılık henüz geri gönderilmemiş olan satıcılara ait mallar ve emanet olarak elde bulundurulan mallar aynca saptanmalı, işletmenin mülkiyetinde olmayan bu mallar envanter listesine alınmamalıdır.
• Sayım sırasında işletmede bulunmamasına karşın, işletmenin mülkiyetinde bulunan komisyonculara satılmak üzere emanet yada rehin bırakılmış olan mallar ve satın alınıp fatura tutan Ticari Mallar Hesabına kaydedilen, buna karşılık henüz teslim alınmamış mallar envanter listesine alınmalıdır.
• Alıcıya daha önce gönderilen malların faturalarının kesilmesi ve satış olarak hesaplara kaydı ihmal edilmemelidir.
Muhasebe dışı envanterde dönemsonu mal mevcuduna ilişkin bilgiler elde edildikten sonra muhasebe içi envanter işlemleri ile nesaplann dönem sonu mal mevcudunun değerini gösterir duruma gelmesi sağlanır.
Mallar (stoklar) ile ilgili envanter kayıtlan, mal hareketlerinin kayda alınmasında uygulanan yönteme göre değişir.
Aralıklı Envanter Yönteminde Envanter Kayıtları:
Aralıklı envanter yönteminin Tekdüzen Hesap Planına uygun olarak uygulanmasında dönembaşı mal mevcudu, dönem içi alışları, alış Iskontoları ic alış iadeleri 153 Ticari Mallar Hesabında izlenir. Yapılan satışlar ise, 600 Satışlar Hesabının alacağına kaydedilir.
Ticari mallar hesabının borç kalanı gerçek mal mevcudunu gösterilmeyeceğinden envanter çıkarılması ve hesabın gerçek mal mevcudunu (maliyet bedelim) gösterir hale getirilmesi gerekir.
Bunun için fiili sayım ve değerleme sonucuna göre bulunan dönemsonu mal mevcudu rakamından yararlanarak, satılan mallann maliyeti hesaplanarak, 153 Ticari Mallar Hesabının alacağına. 621 Satılan Tican Mallar Maliyeti Hesabının borcuna kaydedilir.
Bu işlemden sonra Ticari mallar hesabının borç kalanı, stokta kalan mal mevcudunun değerini; satışlar hesabının alacak kalanı brüt satışlan; Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabının borç kalanı da dönem içinde satılan mallann maliyetini gösterecektir 600 Satışlar Hesabı. 690 Dönem Karı ve Zararı Hesabının alacağına; 621 Satılan Ticari Mallar MalKcti Hesabıda borcuna devredilerek kapatılır.
Eğer dönem içinde açıldı ise. 610 Satıştan İadeler Hesabı ile 611 Satış İskontolan Hesabıda 690 Dönem Kan veya Zaran Hesabının borcuna devredilir.
Devamlı Envanter Yönteminde Envanter Kayıtları:
Devamlı envanter yönteminin uygulanabilmesi için satılan her malın maliyetinin bilinmesi şarttır, Bu amaçla her bir mal türü için giren-çıkan-kalan-miktar ve maliyet bilgilerini içeren stok kartlarının tutulması gerekir.
Devamlı envanter yönteminin aralıklı envanter yönteminden farkı, 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabının dönem içinde işlem görmesidir.
Bu yöntemde 153 Ticari Mallar Hesabı, 600 Yurtiçi Satışlar Hesabı ve 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabına yapılan kayıtlardan her an mal mevcudu ve o ana kadar oluşan brüt satış kan veya zarannı öğrenmek olanağı vardır.
Yıl içinde mal hareketlerine ilişkin kayıtlarda hata yoksa, çalınma, bozulma, fire gibi bir durum söz konusu değilse, sayım ve değerleme sonucu bulunan mal mevcudu ile Ticari Mallar Hesabının borç kalanı birbirine eşit olacaktır.
Hata varsa, düzeltme kaydı yapılır. Fire. bozulma, kaybolma vb. kayıplar söz konusu ise. bunlarda ilgili hesaba aktanlır. Sonuçta, Ticari Mallar Hesabı ile sayım değerleme sonucu saptanan mal mevcudu arasındaki fark ortadan kaldırılarak. Ticari Mallar Hesabının dönem sonu mal mevcudu vermesi sağlanır.
ÜNİTE-17 DURAN VARLIKLARIN ENVANTER İŞLEMLERİ
Duran varlıklar, bir yıldan veya normal faaliyet döneminden daha uzun bir süre için işletme faaliyetlerinin gerçekleşmesinde kullanılmak amacıyla edinilen maddi veya maddi olmayan işletme varlıklarına denir. Arsa ve arazi bir tarafa bırakılırsa, bütün maddi duran varlıkların ömürleri, işletmelere yararlı olabilecekleri süre sınırlıdır, işletme faaliyetleri sırasında bu varlıklar fiziksel ve teknolojik olarak eskime nedeniyle değer kaybına uğrarlar.
Duran varlıklarda dönemler itibariyle meydana gelen değer kayıplarının dönemler itibariyle hesaplanıp, değerlerinden indirilmesine amortisman işlemleri denir. Faaliyetlerin yürütülmesine katkısı olan duran varlıklardaki bu değer kaybı gelir elde etmek yolunda oluşan bir giderdir. Bu nedenle duran varlıkların aktifleştirilen değeri, hizmet süresi boyunca gidere dönüşerek yani gider yazılarak her dönemin sonuçlarına yansıtılır.
MADDİ DURAN VARLIKLARDA AMORTİSMAN VE YÖNTEMLERİ
Duran varlıkların maliyetinin, duran varlığın ömrü süresince her muhasebe dönemine gider olarak dağıtılması amortisman işlemleri yoluyla gerçekleştirilir. Duran varlıkların maliyetinin dönem sonuçlarına amortisman payı (gideri) olarak yüklenecek tutarının belirlenmesinde aşağıdaki unsurlar rol oynar :
• Duran varlıkların aktifleştirilen bedeli (maliyeti)
• Duran varlığın hurda değeri
• Duran varlığın ömrü (hizmet süresi)
• Seçilen amortisman yöntemi
Amortisman yöntemleri açıklanırken duran varlığın hurda değerinin olmadığı varsayılacaktır. Yıllık amortisman giderlerinin eşit, azalan, artan veya değişen tutarlarda hesaplanmasına yol açan çeşitli amortisman yöntemleri vardır. Biz bunlardan vergi mevzuatının da kabul etmesi nedeniyle genel olarak kullanılan normal amortisman yöntemi ve azalan kalanlar üzerinden amortisman yöntemi üzerinde duracağız.
Normal Amortisman Yöntemi:
Eşit tutarlı amortisman adıyla da anılan bu yöntem çok kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde duran varlığın maliyeti, hizmet süresine bölünmek suretiyle her yıl gider olarak yazılarak amortisman tutarı (payı) hesaplanır. Kist amortisman, bu yöntemde otomobillerin edinildikleri ilk hesap döneminde dönemin bitimine kaç ay kalmış ise, bu hesap dönemi için ay kesri (günleri) tam sayılmak suretiyle amortisman hesaplanır.
Örnek: İşletme 10 Kasım tarihinde 600.000.000 liraya bir otomobil satın almıştır. Dönem sonunda bu otomobile % 20 oranı üzerinden normal amortisman yöntemi uygulayacaktır.
Yıllık amortisman tutarı : 600.000.000 x 0,20 = 120.000.000
İki aylık amortisman tutarı : 120.000.000:12 X 2 = 20.000.000
Ayrılmayan amortisman tutarı: 100.000.000 (son yıla ilave edilir)
Otomobilin 5 yıllık ekonomik ömrü süresince ayrılacak amortisman tutarı:
YILLAR MALİYET AMRT. ORANI AMRT. TUTARI
1995 600,000,000 ........ 20,000,000
1996 600,000,000 % 20 120,000,000
1997 600,000,000 % 20 120,000,000
1998 600,000,000 % 20 120,000,000
1999 600,000,000 ........ 20,000,000
( Ayrılma tutarı ekle )
600,000,000
Azalan Kalanlar Üzerinden Amortisman Yöntemi:
Azalan maliyetler usulüyle amortisman olarak da adlandırılan bu yöntem, maddi duran varlığın değerinden ilk yıllarda daha fâzla tutarda amortisman payı ayrılmasına olanak sağlar. Bu yöntemde duran varlığın her yıl birikmiş amortismanları düşüldükten sonra kalan değerine %40'ı geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katı uygulanmak suretiyle hesaplanır.
Örnek: Maliyeti 100.000.000 lira, kullanım süresi 5 yıl olan bir otomobile azalan kalanlar üzerinden amortisman uygulanmaktadır. Amortisman oranı % 20 dir.
95 yılının amortisman tutarı: 100.000.000x 0,40 = 40.000.000
100.000.000 - 40.000.000 = 60.000.000
96 yılının amortisman tutarı:60.000.000 x 0,40= 24.000.000
60.000.000 - 24.000.000 =36.000.000 kalan değer
97 yılının amortisman tutarı: 36.000.000 x 0,40= 14.400.000
36.000.000 - 14.400.000= 21.600.000
98 yılının amortisman tutarı:21.600.000x 0,40= 8.640.000
21.600.000-8.640.000= 12.960.000
99 yılı amortisman oranı: 12.960.000 liradır.
AMORTİSMAN GİDERLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Duran varlıklara ait yıllık amortisman tutarları hesaplandıktan sonra bu giderlere ilişkin muhasebe kayıtlarının yapılması gerekir. Yıllık amortisman tutarlarının muhasebeleştirilmesinde şu iki yöntemden biri temel alınarak yapılır:
1. Direkt Yöntem,
2. Endirekt Yöntem
Direkt Yöntem :
Bu yöntemde, yıllık amortisman tutan bir taraftan gider yazılarak diğer taraftan ilgili duran varlığın defter değerinden düşülerek muhasebeleştirilir. Bu amaçla ilgili gider hesabı borçlandırılır; buna karşılık ilgili duran varlık hesabı alacaklandırılır. Böyle bir kayıt, duran varlıkların bilançoda net aktif değeri üzerinden görülmesine neden olur. Bu kayıt şeklinde duran varlığın ilk elde edilme maliyeti ve birikmiş amortismanları incelenemediğinden bilançonun bilgi verme değeri azalır.
Endirekt Yöntem :
Bu yöntemde, yıllık amortisman tutarları ilgili oldukları fonksiyonlara göre; 760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına ve/veya 770 Genel Yönetim Giderleri Hesabına ve Amortisman Giderleri yardımcı hesabına borç, 257 Birikmiş Amortisman Hesabına alacak kaydedilerek muhasebeleştirilir.
MADDİ DURAN VARLIKLARDA YENİDEN DEĞERLEME
Yeniden değerleme, paranın satın alma gücünün düşmesi nedeniyle, maddi duran varlıkların piyasa değerine yakın bir değerle gösterilmesi ve amortismanların bu değerler üzerinden ayrılması yoluyla yapılan muhasebe işlemidir.
Yeniden değerlenecek duran varlıkların aktifte görülen değerinden, bu duran varlık için ayrılmış birikmiş amortismanların düşülmesi sonucu bulunacak kalan yeniden değerleme öncesi net aktif değerdir. Duran varlığın kayıtlı değeri ve birikmiş amortismanı yeniden değerleme oranı ile çarpıldıktan ve gerekli çıkarma işlemi yapıldıktan sonra bulunan değer ise yeniden sonrası net aktif değerdir.
Yeniden değerlemeden sonraki net aktif değer ile değerlemeden önceki net aktif değer arasındaki fark değer artışını verir. Bu rakam bilançonun pasifinde özel bir fonda özsermaye unsuru olarak görülecektir.
Paranın değerindeki düşme nedeniyle maddi duran varlıkların kayıtlı değerinde meydana gelen artış, gerçek (reel) kâr olmadığından gelire eklenmeyerek, 522 Maddi Duran Varlıklar Yeniden Değerleme Artışları Hesabına alınmaktadır.
Yeniden değerleme oranları her yıl için Maliye Bakanlığı tarafından belirlenerek duyurulmaktadır.
MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARDA AMORTİSMAN VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Maddi olmayan duran varlıklar, kullanılmaları sonucu işletmenin hasılatında artış yaratan bir kısım haklarla işletmeye ticari fayda sağlayan imtiyaz ve üstünlüklerdir. Patent, şerefiye, imtiyaz, telif hakkı, kuruluş giderleri ve özel maliyet bedeli, maddi olmayan duran varlıklara verilecek örneklerdir.
Bu çeşit hak, imtiyaz ve üstünlükler işletme tarafından ödenmek suretiyle elde edildiklerinde maliyet bedeli üzerinden aktifleştirilirler.
Yararlarının devam edeceği süreye bağlı olarak eşit tutarlarda amortismana (itfaya) tabi tutulurlar.
ÜNİTE-18 BORÇLARIN ENVANTER İŞLEMLERİ
300 BANKA KREDİLERİ HS
İşletmelerin bankalardan çeşitli şekillerde (açık kredi, maddi teminat karşılığı kredi vb.) sağladıkları kredilerin izlendiği pasif karakterli bir bilanço hesabıdır.
Bu hesabın alacak tarafına bankalardan alınan krediler; bu bankalardan işletme namına yapılan ödemeler; çekilen kredilere tahakkuk ettirilen faizler; borcuna ise, işletme adına alacaklı bankalara yapılan ödemeler kaydolunur. İşletmelerin bankalara kredi borcu olduğu sürece, bu borç tutan kadar Banka Kredileri Hesabı alacak kalanı verir.
Bu hesap bir büyük defter hesabı olduğundan işletmenin kredi aldığı her bir banka ve şubesi için ayrıca yardımcı hesapların açılması gerekir. Bankalardan sağlanan kredilerin envanter işlemlerinde izlenen yol ve yapılan işlemler ticari mevduatlar için yapılan işlemlerden farklı değildir. Bu işlemler kısaca şunlardır:
1- önceden büyük defter hesabı olan 300 Banka Kredileri Hesabı ile her bir banka için açılmış olan yardımcı hesapların, düzenlenen yardımcı defter mizanı aracılığıyla ön kontrol yapılır.
2- Sonra, alacaklı yani kredi veren bankalar işletmeyle banka arasında gerçekleşmiş işlemlerin dökümünü gösteren hesap özetini gönderdiklerinde işletme, bankalardan gelen hesap özetlerindeki bilgi ve verilerle kendi defter ve hesaplarındaki kayıtları karşılaştırır. Farklılık varsa neden araştırılır ve gerekli düzeltme kayıtları yapılarak banka ile uygunluk sağlanır.
3- Son aşamada ise, alman krediler nedeniyle bankaların işletme aleyhine tahakkuk ettirerek kredi borçlarına ekledikleri faiz ve komisyonlar bir kez de işletme tarafindan hesaplanarak kontrol edilir. Kontrol işleminden sonra sözü edilen faiz giderinin kaydı yapılır. Özetlenen bu işlemden sonra, 300 Banka Kredileri Hesabı ve ilgili yardımcı hesaplar dönemsonu itibariyle bankalara olan kredi borçlarını gösterir.
320 SATICILAR HS
İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senetsiz borçların izlendiği hesaptır. Bu hesap, kredi ile alınan mal yada yararlanılan hizmet nedeniyle alacaklamr. Bu borçların her ne şekilde olursa olsun, ödenmeleri sonucu borçlanır.
Hesabın alacak kalanı, satıcılara henüz ödenmemiş senetsiz borçları gösterir. Dönemsonunda , satıcılara olan senetsiz borçların ilk aşamasında her satıcı için açılan yardımcı hesaplarda büyük defter hesabı olan 320 Satıcılar Hesabı arasında uygunluk sağlanır. Hesap dönemi sonunda alacaklı işletmeler (satıcılar), borçlu işletmelere hesap özeti göndererek uygunluk sağlarlar.
Eğer, satıcı işletme hesap özeti göndermemişse, borçlu işletmenin kendi hesaplarının bir özetini göndermesi doğru olur. Hesapların karşılaştırılması sonucunda bir uyuşmazlık ortaya çıkarsa, nedeni araştırılıp bulunduktan sonra düzeltme yoluna gidilir.
321 BORÇ SENETLERİ HESABI
İşletme açısından borç senetlerinin; yetkililerce imzalanmış bonolar ve kabul edilmiş poliçeler olduğunu ve işletmenin senetli borçlar bu hesapta izlendiğini belirtmiştik.
Borç senetleri hesabının alacağına senetli borçlar, bu senetlerin üzerinde yazılı olan değerle kaydolunduğundan adı geçen hesabın herhangi bir tarihteki alacak kalanı, işletmenin ödemesi gereken borç senetlerinin nominal değerleri toplamına eşit olur. Dönemsonunda büyük defterden ve Kambiyo senetleri defterinden(kaldırıldı) yararlanarak senetli borçların kontrolü yapılır.
İşletmenin senetli borçları dönem sonunda ya mukayyet(kayıtlı) değerle yada tasarruflpeşin) değeriyle değerlenerek bilançoda gösterilir. Borç senetlerinin değerlemesinin mukayyet (kayıtlı) değerle yapılması tercih edilmişse ve Borç Senetleri Hesabında herhangi bir hata yapılmamış ve unutulan bir işlem yoksa, hesabın alacak kalanı bilançonun pasifinde aynen görülecektir.
Yani herhangi bir envanter kaydı yapılmayacaktır. Alacak senetleri tasarruf (peşin) değeriyle değerlendiği takdirde borç senetlerinin de tasarruf (peşin) değeriyle değerlenmesi gerekir. Tasarruf değeriyle değerlemede borç senetlerinin nominal değeriyle tasarruf değeri arasındaki farkın kayda alınması gerekir. Bu fark, her bir borç senedinin vadesi ile değerleme günü (bilanço günü) arasındaki sürenin faizlerinin toplamına eşittir.
ÜNİTE-19 GELİR ve GİDERLERİN ENVANTER İŞLEMLERİ
İşletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarının ifadesi olan özsermayeyi artıran işlemler gelir, özsermayeyi azaltan işlemler giderdir. Gelirlerin ve Giderlerin izlendiği hesaplara da gelir tablosu hesaplan denir. Bilançoda yer almayan ve dönem sonunda Dönem Kan veya Zaran Hesabına devredilen bu gelir tablosu hesaplarının, devir kayıtlarından önce çeşitli bakımlardan kontrol edilmesi ve gerekli ayarlama kayıtlarının yapılması gerekir.
GELİRLERLE İLGİLİ DÖNEMSONU İŞLEMLERİ
Dönemsonunda gelirler; dönem bakımından, gerçekleşme bakımından ve vergi kanunlan bakımından kontrol edilerek gerekli ayarlama kayıtlan yapılır.
Gelirlerin Dönem Bakımından Kontrolü:
Gelir hesaplannın dönem sonunda kontrolünde, dönem içinde bu hesaplara kaydedilmiş tutarların hepsinin .bilanço dönemine ait gelirler olup, olmadığı araştırılır. Bu kontrolde, gelir hesaplanna kaydedilmiş tutarlar içinde gelecek döneme ait olanlar varsa, bu tutarlar gelir hesaplanndan çıkanlarak, pasif karakterle bir bilanço hesabı olan 380 Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabının alacağına kaydedilir.
Peşin Tahsil Edilmiş Donem Gelirinin Ayarlanması:
işletmeler henüz gelir olarak gerçekleşmemiş fakat buna ilişkin olarak yapılan tahsilatların tamamını dönem içinde 480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabına kaydetmiş olabilirler. Bu hesaba kaydedilen tutarlar dönem sonunda kontrol edilerek, içinde bulunan dönemde gelir olarak gerçeklesen kısmı saptanır. Saptanan kısım île ilgili gelir hesabına alacak; gelecek yıllara ait gelirler hesabına borç yazılarak ait olduğu dönemin sonuçlarına devri sağlanır.
Gerçekleştirilmiş Fakat Tahsil Edilmemiş Gelirler:
Muhasebenin dönemsellik kavramı gereğince tahsil edilmemişte olsa gerçekleşen bütün gelirlerin dönemin kayıtlarında yer almaları gerekir. Bu nedenle gerceklesen(tahakkuk eden), ancak henüz tahsil edilmeyen gelirler de dönem sonunda ilgili gelir hesaplanna kaydedilir. Bu yapılmadığı takdirde dönemin gelirleri olduğundan az görüneceğinden, dönemin kan veya zaran da doğru olarak belirlenemeyecektir.
Gelirlerin Vergi Kanunları Bakımından Kontrolü:
Bir işletmenin ticari kan belirlenirken, dönem içinde elde edilen tüm gelirler ticari kara eklenir. Ancak vergiye matrah olacak kar(mali kar) belirlenirken, vergi kanunlarına göre vergiye tabi olmayan gelirlerin ticari kar rakamından düşülmesi gerekir.
GİDERLERLE İLGİLİ DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
Giderlerin de dönem sonunda, gelirlerde olduğu gibi, dönem bakımından gerçekleşme bakımından ve vergi kanunlan bakımından kontrol edilerek gerekli ayarlama kayıtlan yapılır ve böylece dönemin gerçek giderleri belirlenmiş olur.
Giderlerin Dönem Bakımından Kontrolü:
Faaliyet sonucu kar yada zarann saptanmasında sadece o dönemin gelirini elde etme bakımından yapılan giderler, dönem kan veya zaran hesabına devredilmelidir.
Bu nedenle döneni içinde ilgili gider hesaplanna kaydedildikleri halde, henüz tükenmeyen ve kendilerinden izlenecek dönemde yararlanacak harcamalar, bu gider hesaplanndan çıkanlarak 180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabında aktifleştirilmeleri ve dönem sonu bilançosunda gösterilmelidir.
Peşin Ödenmiş Dönem Giderlerinin Ayarlanması:
180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı bir önceki dönemden devreden bir hesap olabileceği gibi, henüz gidere dönüşmeyen(tükenmeyen) bazı harcamalarda dönem içinde bu hesaba kaydedilmiş olabilir.
Bu nedenle gelecek aylara ait giderler hesabı dönem sonunda kontrol edilerek, içinde bulunulan dönemde gider olarak gerçekleşmiş tutarlar varsa saptanır. Saptanan tutar, ilgili gider hesabına aktanlarak ait olduğu dönemin karından düşülmesi sağlanır.
Gerçekleşmiş Fakat Ödenmemiş Dönem Giderleri:
Muhasebenin dönemsellik kavramı gereğince, bütün giderlerin ilgili olduğu dönemin kayıtlannda yer alması gerekir. B u nedenle dönem içinde gerçekleşen(tahakkuk eden), ancak ödemesi yapılmayan giderlerin de belirlenerek dönem sonunda ilgili gider hesaplanna kaydı yapılır. Bu yapılmadığı takdirde dönemin giderleri olduğundan daha az görüneceğinden, dönemin kar ve zaran doğru olarak belirlenemeyecektir.
Elektrik, su, telefon ve buna benzer giderlerin ödenmeleri genellikle birkaç ay sonra yapılmaktadır. Bu nedenle bilanço tarihine kadar ödenmeyen bu tür giderlerin tutarlan ilgili yerlerden öğrenilerek, kayıtlara alınması sağlanmalıdır.
Giderlerin Vergi Kanunları Bakımından Kontrolü:
İşletmeler faaliyetleri sırasında amaçlarına ulaşmak için çeşitli giderler yaparlar. İşletme politikalan gereği yapılan tüm bu giderler, özsermayede azalışa neden olduktan için gider veya zarar olarak kaydedilmeleri ticari kann saptanması bakımından doğaldır. Ancak, vergi kanunlan mali kann saptanması sırasında hangi giderleri kabul ettiğini, hangilerini kabul etmediğini belirtmiştir. Bu nedenle mali kann(vergi matrahı) saptanması için kabul edilmeyen giderlerin ticari kara eklenmesi gerekir.
Dönem sonunda beyanname üzerinde bu işlemin yapılabilmesi için kabul edilmeyen gelirlerin ve giderlerin nazını hesaplarda izlenmesi önerilmektedir. Açılan nazım hesaplar, vergiye tabi olmayan gelirler hakkında bilgi verme görevi sona erince kapatılır.
7/A SEÇENEĞİNE GÖRE MUHASEBELEŞTİRİLEN FAALİYET VE FİNANSMAN GİDERLERİNİN GELİR TABLOSU HESAPLARINA AKTARILMASI
Tekdüzen Hesap Planının fâaliyet giderlerinin dönem içinde doğduklarında 7. Gruptaki maliyet hesaplarına kaydedilmesi ve dönemsonunda 6 gruptaki ilgili gelir tablosu hesaplarına aktarılmasını öngördüğü daha önce belirtilmişti. Aynı uygulama finansman giderleri içinde geçerlidir.
Faaliyet giderleri; üretim ve satış maliyetlerine yüklenmeyen işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili giderleri ifade eder. 7/A seçeneğini benimseyen bir ticaret işletmesinin kullanacağı fâaliyet ve finansman giderlerine ilişkin hesaplar şunlardır:
760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
770 Genel Yönetim Giderleri
780 Finansman Giderleri
Yıl içinde 7. Gruptaki gider hesaplarına kaydedilen ara mali tablolar (aylık, üç aylık, altı aylık) düzenleyen işletmelerde ara dönem sonlarında Yansıtma Hesapları aracılığıyla Gelir Tablosu Hesaplarına yansıtılır.
Bu yansıtma işlemi sırasında ilgili yansıtma hesapları alacaklandınlırken, ilgili gelir tablosu hesapları da borçlandırılır.Dönem sonunda da yansıtma hesaplan ile 7. Gruptaki ilgili gider hesapları karşılıklı kapatılır.
Sadece dönem sonunda mali tablolar düzenleyen işletmeler ise:
1- Giderlerin yansıtma hesapları aracılığıyla gelir tablosu hesabına yansıtılması
2- 7.gruptaki fâaliyet ve finansman giderlerinin izlendiği hesaplar ile yansıtma hesaplarının kapatılması kayıtlarının her ikisini de dönemsonunda yaparlar.
Sonuçta; dönemsonunda sadece 631, 632, 660 nolu gelir tablosu hesaplan kalan verecektir. Bu hesaplarda 690 Dönem Karı veya Zararı Hesabına devredilerek kapatılır.
GELİR TABLOSU HESAPLARININ DÖNEM KARI VEYA ZARARI HESABINA DEVREDİLMESİ
Dönem içinde meydana gelen gelirlerin ve giderlerin kaydedildikleri gelir ve gider hesaplan dönemsonunda 690 Dönem Kar veya Zararı Hesabına devredilerek kapatılır. Gelir tablosu denilen bu hesapların devredildiği Dönem Karı veya Zararı Hesabı, işletmenin bir hesap dönemi içinde özsermayesinde kar veya zarar olarak meydana gelen artış veya azalışların gösterildiği bir hesaptır.
Bu hesabın borç tarafinda hesap döneminde meydana gelen bütün giderler ve zararlar; alacak tarafinda ise bütün gelirler ve karlar toplanır. Dönem Karı veya Zararı hesabı alacak kalanı verirse, işletme fâaliyetlerinden karlı, borç kalanı verirse zararlı sonuçlanmış demektir.
GELİR HESAPLARININ KAPATILMASI
Gelir hesapları alacaklı yanlı çalışan ve alacak kalanı veren hesaplardır. Bu hesapların kapatılması; alacak kalanları kadar borçlandırılması. Dönem Karı veya Zararı kadar alacaklandırılması şeklinde olur.
GİDER HESAPLARININ KAPATILMASI
Gider hesapları borç yanlı çalışan ve borç kalanı veren hesaplardır. Bu hesapların kapatılması, borç kalanları kadar alacaklandırılması, Dönem Karı veya Zararı Hesabının borçlandırılması şeklinde olur.
DÖNEM KARI VEYA ZARARI HESABININ KAPATILMASI
Hesap dönemi içinde oluşan tüm gelir ve karlar ile gider ve zararların, dönem sonunda Dönem Karı veya Zararına devredilmelerinden sonra bu hesap işletmenin o fâaliyet döneminin net sonucu kar yada zararının saptanmasını sağlar. Dönemsonunda hesap borç kalanı verirse zarar, alacak kalanı verirse kar sözkonusudur
ÜNİTE-20 DÖNEM SONU MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ
BİLANÇONUN DÜZENLENMESİ
Dönembaşından döncmsonuna kadar bütün günlük işlemlerin kaydı yapıldıktan sonra dönemsonu itibariyle, işletmenin dönemsonu mali durumunu gösterecek olan dönemsonu bilançosu düzenlenir.
Dönemsonu bilançosunun düzenlenebilmesi için dönembaşından dönemsonuna kadar olan bütün işlemlerin kaydedildiği hesaplar ile sayım ve değerleme sonucu elde edilen sonuçların envanter kayıtları ile bütünleştirilmesi gerekir.
Bu amaçla sırasıyla şu işlemler yapılır:
1- Genel geçici mizan düzenlenir. Dönem genellikle bir takvim yılı olduğundan, genel geçici mizan 31 Aralık tarihini taşır. Genel geçici mizanın kapsamında büyük defterdeki ana hesapların ve yardımcı defterlerdeki yardımcı hesapların mizanı hazırlanır. Genel geçici mizan bütün hesapların borç ve alacak toplamlarını ve aralarındaki farkı gösterecektir.
2- Muhasebe dışı envanterde edinilen bilgilere göre envanter kayıtları yapılır. Envanter kavıtlan. hesapların kalanları ile envanter sonucu saptanan gerçek tutarlar arasında varolabilecek farkların ortadan kaldırılması için yapılan; varlık ve borçların sayım ve değerlemesivle ilgili kayıtlar. gerçekleşen kar ve zararların kaydı, dönem içinde yapılmış hatalı kayıtların düzeltme kayıtlan, unutulan işlemlerin kayıtları, gelir ve giderlerin dönem ayarlaması ile ilgili kayıtları ve gelir ve gider hesaplarının Dönem Kan veya Zaran Hesabına devri kayıtlarıdır.
3- Kesin mizan düzenlenir. Envanter işlemlerinin yevmiye defterine ve büyük deftere kaydından sonra ana hesaplar ile yardımcı hesaplan kapsayan kesin mizan düzenlenir.
4- Kesin mizandan yararlanılarak dönemsonu bilançosu düzenlenir. Kesin mizandaki kalanlar işletme varlıklarım ve bu varlıklann kaynaklarını oluşturan özsermaye ve borçlan verir ki. bunlarda bilançonun kendisidir. Kesin mizanın borç kalanları bilançonun aktifim, alacak kalanlan da bilançonun pasifim verir.
GELİR TABLOSUNUN DÜZENLENMESİ
Temel mali tabloların ikincisi gelir tablosudur. Gelir tablosu, bir işletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunlann sonunda ortaya çıkan kar veya zararlan gösteren bir tablodur. Bu kapsamdaki bilgiler, gelir tablosunun kapsamını oluşturan sonuç hesaplarında ve bu hesapların devredildiği ve toplandığı Dönem Kan veya Zaran Hesabında yer almaktadır.
HESAPLARIN KAPATILMASI
Muhasebe döneminin son işlemi, hesapların kapatılması kayıtlandır. Kesin mizanın çıkarılmasından ve mizandaki hesaplann kalanlarına göre bilançonun düzenlenmesinden sonra o döneme ait hesaplar kapatılır. Bu işlem, hesap döneminin sona erdirilmesi demektir.
Hesaplann kapatılması işlemi, borç kalanı veren aktif yapıdaki bütün hesaplan alacaklandınnak, alacak kalanı veren pasif yapıdaki bütün hesaplan borçlandırmak demektir. Yapılan kapanış kaydı ile aktif ve pasif, diğer bir ifade ile varlıklara, borçlara ve sermaye unsurlanna ait bütün hesaplann iki tarafı birbirine eşit duruma getirilmiş olur. Bu da hesabın kalan vermemesi demektir.
Hesap döneminin bitmesi aynı zamanda izleyen dönemin başlaması anlamına gelir. Bu nedenle işletmenin hesap dönemindeki durumu, hesaplann kapanmış olmasına rağmen, izleyen dönemin başlangıç dunımudur.
Yeni dönemde hesaplar, aynı zamanda bir önceki dönemin dönem sonu bilançosu olan dönem başı bilançosuna dayanarak tekrar açılacak ve böylece işletmenin sürekliliği devam edecektir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder